1280px-Emblem_of_the_Moldavian_SSR_(1957-1981).svg

Архива Диӂиталэ а Републичий Советиче Сочиалисте Молдовенешть

Николае Есиненку. Тунул де Лемн.

 

ТУНУЛ ДЕ ЛЕМН

I.
Окюл луний катэ прин ӂям.
Окюл луний дескоперэ пе рынд: о собэ, о мэсуцэ, ун патефон, ун час де перете, индикынд ореле уну де ноапте, ун осташ ынтр’о рамэ, о кэлдаре, о лавицэ, ун бэтрын дорминд пе лавицэ, ун скаун, ун шоричел…
Шоричелул паре сэ фие фоарте флэмынд. Аляргэ ынколо, аляргэ ынкоаче, вря сэ се урче пе пичорул месей, каде, дар ну се ласэ… Ын сфыршит, а ажунс пе масэ, лунекэ принтре стрэкинь, ронцэе ла фуга о коажэ де пыне, тресаре пе неаштептате, диспаре сперият…
Бэтрынул а ӂемут пе лавицэ. Аста ера.
Шоаречеле ышь фаче дин ноу апариция пе масэ, дар яр фуӂе.
Бэтрынул паркэ ар вря сэ се трезяскэ. Й-а тресэрит о плеоапэ. Дескиде окий. Дар ый дескиде атыт де ынчет, ынкыт ай зиче кэ се’нтоарче ла реалитате де фоарте-фоарте департе, дин алтэ луме.
Ши ку кыт май мулт дескиде окий, ку атыт май таре бате часул де пе перете.
Бок-бок-бок-бок-бок…
Ореле 1,35… ореле 1.40…
Бэтрынул е гата сэ се трезяскэ де-а бинеля, дар ятэ яр се афундэ ын сомн. Ши пе мэсурэ че бэтрынул се афундэ ын сомн, бэтэиле часулуй се депэртязэ, се стинг, ши яр креск, ши яр се стинг, ши тот аша — ун кин, дар ну сомн.
— Бок, бок-бок-бок…—се стинг.—Бок-бок-бок—креск ши яр се стинг.—Бок-бок…
Аста дурязэ мулт, кынд, ын ефыршит, тиктакул часулуй се стинӂе дефинитив ын капул бэтрынулуй…
Линиште адынкэ.
Окюл луний скоате ла ивялэ ши алте объекте де прин касэ: о переке де пантофь фемеешть лынгэ пичорул унуй пат, ун пат рэвэшит, ун греераш клипочинд ши кынтынд дупэ ун пэретар… О мэтурэ… ши де-одатэ скоате ла ивялэ кэлдаря ку апэ ши ын кэлдаре — шоаречеле.
Шоаречеле се ынвырте ын кэлдаря ку апэ, кицкэе, се ынвырте, се ынвырте, вря сэ ясэ ши згомотул креште. Ши ку кыт згомотул креште, бэтрынул яр паркэ вря сэ ревинэ ла вяцэ.
Бэтрынул се ынтоарче пе о парте, пе алта, пе спате, ку фаца ын жос ши деодатэ сэре:
— Вине! Вине!—рэкнеште ши цышнеште афарэ.
Ши кынд се веде афарэ, бэтрынул стригэ ши май таре.
— Унде-й?!—се уйтэ ын ынтунерик; ла стынга, ла дряпта, ла чер.
Пе праг, аскунсэ ынтр’ун кожочел, дормитязэ пе шезуте нора.
Нора каскэ.
— Яр ци с’а пэрут, татэ…
— Доведеште-мь!—стригэ, буймэчит де але луй, бэ-трынул.
— Везь кэ ну вине… Ду-те ши май дормь.
Бэтрынул е некэжит. Се скарпинэ субсуоарэ, се ду че ынапой ын касэ.
Дар ну май поате дорми.
Бэтрынул шеде пе марӂиня патулуй ши се тот уй тэ ын кэлдаря де ла пичоаре.
Ын кэлдаре шоаречеле се тот ынвырте, се тот ынвырте, се тот ынвырте, се тот ынвырте…
Тиктакул часулуй ба рэсунэ ын урекиле бэтрынулуй, ба диспаре.
Неаштептат, бэтрынул арде ун пичор кэлдэрий ши луынд о стиклэ де пе перваз, о дуче ла гурэ, бя згомотос, голеште стикла, ласэ апой стикла пе перваз ши есе афарэ.
Афарэ луна е ши май сус.
— Ах, дакэ аш шти еу кынд о сэ винэ,— офтязэ бэтрынул, о веде ынсэ пе нора згрибулитэ пе праг, и се фаче милэ де норэ.— Ду-те, норэ Мария, ши те кулкэ… Ам сэ май стау еу де пазэ.
Нора ласэ кожочелул де пе умерь, се ридикэ, се’нтинде, каскэ, диспаре ын касэ.
Бэтрынул — а рэмас сингур ын фаца касей.
Линиште де ноапте адынкэ.
Луна уркэ сомнороасэ.
Кытева стеле клипоческ, дар сынт гата ши еле сэ адоармэ.
Пе ундева се ауде ун ципэт де кукувя.
Ун орэкэит де броской се ауде ын алтэ парте.
О вулпе се фуришазэ прин туфишуриле дин апропиере.
Мак! Мак!—се вайкэрэ ундева ун епуре. Дар ципэ ын ноапте, ну глумэ. А пэцит-о, се веде, рэу.
Ши яр линиште.
Бэтрынул ридикэ кожочика де пе праг, шь-о пуне пе умерь, дар ну се поате огои, о я аюря прин оградэ.
Трече прин окол пе ла вакэ.
Вака румегэ.
О мынгые.
Й-адуче ун брац де ярбэ.
Дэ пе ла ой.
Трей ой дорм оеште, ынгесуите уна ын алта.
Дэ ши пе ла кыне. Кынеле е ла припон. Кынеле се гудурэ. Бэтрынул ворбеште кынелуй чева, апой ыл пэрэсеште.
Бэтрынул се ыптоарче. Се ласэ греой пе праг. Скоате динтр’ун бузунар о букэцикэ де зиар, о рупе, о потривеште. Скоточеште ын алт бузунар. Скоате о боаге де тутун. Рэсучеште о цигарэ. Траӂе адынк ын пепт фум ле цигарэ ши кынд слобоаде фумул, офтязэ…
Ши ятэ кэ се луминязэ.
Соареле се ридикэ ынчет.
Натура се ынвиорязэ.
Песте тот — кынтэ пэсэриле.
Ынтр’ун тырзиу се ауде ши вака — раӂе ынчет ын окол, нумай кэ н’аре чине с’о аудэ…
Бэтрынул ку нора дорм сомн адынк суб кожочикэ, шезынд куприншь пе прагул касей.
Трече о клипэ, доуэ ши нумай кынд о разэ де соаре гыдилэ урскя бэтрынулуй, бэтрынул тресаре, о арункэ пе норэ кыт коло.
— Че-й ку тине, фа?!
Нора сомнороасэ ши зэпэчитэ:
— Ну путям дорми ши ам ешит сэ вэд дакэ н’ай адормит,— зиче. — Н’а фост?
Бэтрынул ышь аминтеште де дуреря луй. Саре ын пичоаре.
— Де унде сэ штиу еу, Марие, кынд о сэ винэ?! Ши яка нич азь п’о сэ косим грыул чела!.. Тимпул трече ши ну путем коси грыул ши гата.
Нора ну зиче нимик. Я кэлдаря, анинатэ де крака копакулуй дин фаца касей, пуне кэлдаря жос, зэреште кана пе приспэ, о я, о афундэ ын кэлдаре…
Се спалэ.
Татэ, д’апой сэ-й лэсэм де мынкаре ши сэ не дучем ла коасэ,—зиче нора ынтр’ун тырзиу.
— Яр сэ-й дэм де мынкаре?!
— Д’апой алтчева пе сэ фачем?!
Бэтрынул ну-й рэспунде.
Бэтрынул рынеште околул.
Кынд терминэ, се уйтэ унде сэ-шь пунэ кэмаша, о анинэ де крака унде ста адиняорь кэлдаря…
Се спалэ.
Кынд терминэ де спэлат, рэбуфнеште:
— Ну везь унде-й соареле, норэ? Ши н’аузь вака?!
Ши ограда паркэ с’а трезит ла вяцэ.
Бэтрынул бате ындыржит коаса ын фаца касей.
Нора мулӂе вака.
Бэтрынул бате ындыржит коаса.
Нора стрекоарэ лаптеле.
Бэтрынул бате ындыржит коаса.
Нора скоате оиле дин окол.
Бэтрынул бате ындыржит коаса.
Нора се багэ ын поятэ ла гэинь ку ун кош ын мынэ. Бэтрынул трынтеште коаса ши чоканул. Експлодязэ.
— Ши дакэ ел вине ши ной сынтем ла коасэ?! Че есе, фа?!
Нора есе дин поятэ ку кошул ын мынэ. Се скутурэ де пене.
— Доар ць-ам спус, татэ… Ятэ, ый адук де мынкаре!
— Ши че-й пуй?
Нора ый аратэ кошул.
Ын кош албеск чинч оуэ.
— Лас’ кэ й-ор фи де ажунс ши трей…— зиче бэ-трынул ши я доуэ оуэ, пе лок ле стрикэ, ле бя.
Нора ынтре тимп а ажунс ла куптораш, тае о букатэ де пыне, о пуне ын кош, каутэ апой ку привиря, зэреште скара, о рязэмэ де стрешина касей, я кошул, се’ндряптэ спре скарэ. Кынд сэ урче скара, бэтрынул о опреште принтр’ун ӂест, вырэ мына ын кош ши май я ун оу.
— Лас кэ й-ор фи де ажунс ши доуэ…—зиче.
Бэтрынул рэмыне сэ бее оул, яр нора уркэ скара.
Ажунсэ ын вырфул акоперишулуй, нора ашазэ кошул пе хоӂяк, кобоарэ атент…
— Порним одатэ ла коасэ сау ну?!—зиче бэтрынул, ридикэ коаса ши есе прин поартэ.
Дупэ поартэ — о пантэ лунгэ де вре-о сутэ де метри, ындесатэ ку петроае ши прин каре шерпуеште о кэрэруе че дэ ынтр’ун рыу. Песте рыу албеште ун мал припорос ши фоарте ыналт.
Бэтрынул ку коаса пе умэр, нора ку о переке де десаӂь ын спате, кобоарэ пе кэрэруе, спре апа рыулуй.
Апа-й рэкороасэ.
Нора кикотеште.
Бэтрынул се енервязэ.
— Ци-й а некеза?!
Ридикэ ын дой малул припорос…
Ши ятэ к’ау ажунс ла коасэ.
Авем ын фацэ ун мик огор де грыу каре, дакэ те-ай уйта май бине, е май мулт ынкэркат де буруене ши туфишурь, дар, мэ рог, грыул есте виитоаря пыне а цэранулуй ши кум нумай ажунӂе бэтрынул ла огор, и се ши апринд окий, фаца.
— Аолеу, де кынд не-аштяптэ,— зиче бэтрынул ши дэ сэ ынтре ын грыу, дар се опреште.—Стай май ынтый сэ арунк пэлэрия…
— Татэ, ый копт…—ну-шь поате фрына букурия нора, пипэе спичеле, дар бэтрынул о опреште.
— Ынапой, ам слус… обичеюл е обичей… Дакэ грыул цине пэлэрия, атунч е бун де коасэ…
Бэтрынул ышь скоате черемониос пэлэрия, черемониос ышь дескее кэмаша ла гыт ши, ынкэркат де нэдежде, фаче вынт пэлэрией песте грыу ши рэмыне сэ аштепте ку рэсуфларя ынтрэруптэ.
Пэлэрия збоарэ кыт коло, се ашазэ пэсэреште песте грыу, спичеле се ындоае ши се ындоае бине дар, сэ везь, пе лок се дездоае войничеште — цин пэлэрия сус!
— Ый де коасэ!—сэре нора ка о копилэ.
— Ый де коасэ!—се букурэ ши бэтрынул, дар яр о опреште пе норэ.
— Акум, ка сэ авем норок де спик плин ши греу, требуе сэ се тэвэляскэ о фемее прин грыу…—зиче.—Пе тимпурь, кынд трэя рэпосата мя социе, еа фэчя лукрул ачеста, акум е рындул тэу, норэ…
Нора, фэрэ а ста мулт пе гындурь, се арункэ букуроасэ ын грыу, се тэвэлеште…
— Че фачь?!—рэкнеште ел.
— Ай спус сэ мэ тэвэлеск прин грыу…
— Еу ам спус олякэ… уйте, че де-а грыу ай пэтулит! Скоалэ кэ те трэснеск!
Орькум, коаса а ынчепут.
Бэтрынул, дезбрэкат цэрэнеште, нумай ын измене ши кэмашэ, косеште ындыржит пе огорашул феричирий сале.
Нора дин урмэ, пе браздэ, адунэ ындемынатик грыул ын снопь, ба кяр ши кынтэ ынчет…
Мэй Володя, ту ерай
Асарэ кынд флуерай?..
Ворба е ынсэ кэ ну ле есте дат сэ лукрезе ши сэ кынте мулт.
Пе неаштептате, бэтрынул арункэ коаса ши о я ла фугэ.
Фуӂе!
— Христоший мэ-си!
Нора арункэ снопул дин браце ши о я пе урма сокрулуй…
Фуӂе.
Фуг.

II.
Бэтрынул аляргэ дупэ аероплан, аляргэ, аляргэ, аляргэ, дэ о датэ ку чомагул ын аероплан, ынкэ о датэ, вря сэ-л май ардэ ши а трея оарэ, дар се ымпедикэ ши каде…
Колб.
— Унде-й?—саре бэтрынул, кэ ну веде авионул.
Есте.
Пе фундул вэий, нумай ла о шкьоапэ де асупра апей рыулецулуй, збоарэ ун аероплан. Е ачелаш. Се тырые фэрэ згомот, ка о рептилэ спре прадэ. Пе арипь ши коадэ и се дистинг фоарте бине семнеле авиацией ӂермане.
Аеропланул трече ун кот ал рыулуй, алтул, ынаинтязэ, ынаинтязэ ши де одатэ се арункэ ку урлет ын ынэлцимь. Се ридикэ, се ридикэ…
Дин пунктул де унде се афлэ акум аеропланул, валя прин каре збура адиняорь, се веде ка ын палмэ.
Аеропланул дескрие черкурь марь де асупра вэий, де асупра рыулецулуй. Се ласэ пе-о арипэ, не алта.
Аколо, жос, пе фундул вэий, принтре петре, ну департе де рыулец се веде о кэсуцэ, ын журул кэсуцей ун гард, ын оградэ кытева скырте, ун сарай, кыцьва копачь ши ун бэтрынел ку о фемее тынэрэ, каре кум аляргэ аша аляргэ зэпэчиць прин оградэ. Ши тот се уйтэ ла чер.
Бэтрынул бате вака ын грабэ ку пумний, ку палмеле, ку ӂенункий, о ымпинӂе сэ ынтре ын сарай, дар вака се опуне. Е дисперат бэтрынул. Стригэ, ынжурэ.
Фемея де асеменя е дисператэ. Апроапе кэ плынӂе. Еа вря сэ дее оиле ла адэпост, оиле ынсэ нич де кум с’о аскулте, фуг ын тоате цэрциле. Фемея ле адунэ ши тот катэ ла чер спериятэ.
Аеропланул дин ынэлцимь ну се май веде, а диспэрут. Ну-й ун тимп, ну-й, дар ятэ кэ се аратэ дин ноу.
Акум се фуришазэ пе фундул вэий, ла о шкьоапэ де асупра апей рыулецулуй, нумай кэ де дата аста вине дин алтэ парте, дин сусул апей.
Ынаинтязэ, ынаинтязэ, ынаинтязэ, се фаче уна ку апа ши дин ноу се арункэ ку урлет ын ынэлцимь.
Ши дин ноу аре валя ши рыулецул суб арипь.
Дескрие ун черк маре, се лягэнэ, скрутязэ валя ка о пасэре рэпитоаре, се уркэ ши май сус ши пе неаштептате, урлынд, каде ын пикаж песте каса де пе фундул вэий.
Бэтрынул стригэ ын грабэ чева ла фемея тынэрэ, фемея тынэрэ ый рэспунде… Нимик ынсэ ну се ауде, ну се ынцелеӂе.
Аеропланул й-а ши туртит ла пэмынт.
Ун скрышнет фербинте… Ун троснет скурт ал унуй колц де гард атинс с’а ши прэбушит… Бехэит де оае… Скелэлэит де кыне… Коткодэчит де гэинь… Тэрэбой!
О гэинэ спериятэ а нимерит ну се штие кум дин збор пе коада аероплапулуй. Коткодэчеште зэпэчитэ пе коада аеропланулуй каре с’а ши ынфипт ын ынэлцимь.
Саре гэина де пе коада аеропланулуй.
Аеропланул диспаре, дескрие ун черк ши яр каде ын пикаж песте касэ, нумай кэ де дата аста скоате дин збор де суб арипь ун фел де гяре, кэнӂь де фер, марь, негре, ынфпорэтоаре.
Кынеле а ши луат-о ла фугэ дин оградэ. А змулс припонул ши-акум фуӂе, скелэлэеште…
Бэтрынул аляргэ дупэ аероплан, аляргэ, аляргэ, аляргэ, дэ о датэ ку чомагул ын аероплан, ынкэ о датэ, вря сэ-л май ардэ ши а трея оарэ, дар се ымпедикэ де о пятрэ ши каде. Яр аеропланул се ридикэ, се депэртязэ, дуче ку дынсул суб арипь уникул кукош каре-й май рэмэсесе мошулуй де сэмынцэ ын оградэ.
— Хе-ту-ць думнезеий…—ынжурэ мошул.
Пилоций немць, ынсэ, се прэпэдеск де рыс, стригэ де сус принтр’о пылние:
— Гут, цэран!..
— Ласэ кэ май дэм ной лаба!..—скуйпэ мошул ын урма аеропланулуй, се скутурэ де колб.
Стригэ ла нора дин поартэ:
— Ау май фэкут чева, норэ?
— Ау рэстурнат чаунул ку мэмэлигэ де пе куптораш.
— Думнезеий мамей луй де Хитлер…— се’нтоарче принтре петре амэрыт бэтрынул спре оградэ.
— Уйтэ-те! Уйтэ-те! — стригэ де одатэ нора ши аратэ ундева ын сус ын дирекция ын каре а диспэрут авионул. — Ау арункат чева!
— Доведеште!— ый чере зэпэчит сокрул.
— Че сэ-ць доведеск… уйте, каде!
— Ла пэмынт!— рэкнеште сокрул ши се трынтеште унде се афлэ.
С’а трынтит ши нора ку фаца ла пэмынт.
Стау май мулт тимп ку капул ынфипт ын цэрынэ.
— Н’а експлодат?— ынтрябэ зэпэчит сокрул ынтр’ун тырзиу, дар ну се ридикэ.
Нора салтэ фрунтя, катэ спре чер.
— Дакэ ну-й бомбэ,— спуне еа ши се скутурэ.—Е чева ушор.
Се ридикэ ши сокрул, се уйтэ ла чер ку мына стряшинэ ла окь.
— Да оаре че сэ фие?
Чея че ау арункат немций е о пунгэ стрэлучитоаре.
Май збоарэ пунга, збоарэ ши каде пе вале, токмай лынгэ рыу.
— Сэ ну пуй мына!—ыл превине нора пе сокру.
Мошул н’о аскултэ. Кобоарэ пе кэрэруша че дуче принтре петре спре рыу, ажунӂе ла локул ку причина, скоточеште ку чомагул пунга, пуне чомагул субциоарэ, ридикэ пунга, о десфаче.
Ун пакецел де бомбоане… о переке де чорапь фемеешть… ун сутиен…
Мошул ыл сучеште аша ши аша, ыл пробязэ аша ши аша, се уйтэ ла ел ын соаре, ыл дэ ын дрептул пептулуй ши арункэ кыт коло обьектул, дар пе лок се репеде, ыл я, катэ ын жур дакэ ну-л веде нора, ыл ындясэ ын бузунар ши яр вырэ насул ын пунгэ.
— Че-й аколо?— се иитересязэ дин дял нора, каре с’а ши апукат де куптораш — ридикэ чаунул, тоарпэ апэ ын чаун…—М’аузь?!
— Ну-й тряба та,— о брускязэ сокрул, вырэ мына ып пунгэ ши май скоате чева. Ун картонаш.
О фотографие.
Ын фотографие — чей дой пилоць немць, ын кэшть де авиаторь, дар нумай ын килоць, хохотинд пе малул уней апе. Ынтре ей, ынтинсэ пе нисип, о фемее гоалэ,
Мошул ынтоарче фотография пе алтэ парте.
Пе партя опусэ а фотографией скрие чева. Мултэ карте бэтрынул ну шгие, лар де букисит — букисецгге.
Салут Макс ши Мориц! Ту цэран ну уйтат пе ной… ной врут юбит фумею тэу! Ту арэтат фемею тэу гол!!!
— Птфю!—скуйпэ бэтрынул ши арункэ чомагул пе урма авионулуй, се’нтоарче фок спре нора де ла куптораш, рэкнеште ынфурият.— Че фачь аколо? Че кашть гура?

III.
Нора скрие ла мэсуца дин фаца касей, яр сокрул ку фурка ын мынь адупэ фынул рэстурнат дин скыртэ ши тот диктязэ:
— «Де трэит, трэим бине, фиуле…» скрие, норэ!
— Ам скрис де-акум кэ трэим бине,—нэрэвеште пора.
— Да еу зик сэ скрий кум спун еу! Скрие: «Де трэит, трэим бине, фиуле, да яка, де ла о време ынкоаче а дат песте ной нэпаста. Не кошеште ун спуркат де аероплан немцеск ши гата!»… Че-ай скрис?!—ну пря аре ынкредере сокрул ын челе ыншируите де норэ-са пе хыртие, се дэ спре масэ. Читеште пе силабе.—«Бэр-бэ-целе…» Читеште ши де одатэ ридикэ привиря нэучитэ спре норэ.— Че-й аста «бэр-бэ-це-ле»?
— Бэрбэцеле.
— Да еу че-ам спус сэ скрий?
— Да че-ай спус?
— Еу ам спус «фиуле»!
— Пентру думнятале Андрей е фиу, да пентру мине е бэрбат ши скриу кум вряу!— се’мбэцошазэ нора.
— Да?— се оцэрэште мошул, о цинтеште пентру о клипэ ку привиря ши тот атунч скоате дин бузунар чорапий арункаць де немць, й-арункэ норей ын фацэ. Чорапий ши сутиенул.— На, поате ши деспре аста о сэ-й скрий!
Нора о клипэ рэмыне буймэчитэ, привеште лукруриле, апой избукнеште ын рыс. Рыде, дар кыт коло се веде, кэ-й плаче ши уна, ши алта, ши сутиенул, ши чорапий… ый дэ ла о парте пынэ ла урмэ.
— Таре ымь требуеск мие кырпеле естя…
Аста паре сэ-л априндэ ши май таре пе сокру. Принде сутиенул ши чорапий ши — фок — и ле арункэ ынапой норей.
— Кынд ай май авут де астя?!. Стрынӂе-ле… ши скрие май департе че-ць спун еу!.. «Де трэит, фиуле, трэим бине, да яка не кошеште ун аероплан немцеск,— рея фирул бэтрынул, дар ышь рея ши мунка, адунэ фынул.—Апаре спуркатул де аероплан о датэ, де доуэ орь ын сэптэмынэ, дар нич де кум ну штий ын каре зи се аратэ. Е о хыркэ веке, де тиникя, се дуче спре фронт ши се ынтоарче. Еу ку нора кредем кэ е ун куриер, каре дуче немцилор пошта пе линия ынтый. Ши май кредем, фиуле, кэ нямцул о дуче рэу пе фронт, дакэ а ажунс сэ скоатэ ши о аша раблэ де авион де каре ам вэзут нумай ын челэлалт рэзбой. Рэу аеропланул, дар не кошеште. С’а арэтат де-асупра кэтунулуй ынтр’о диминяцэ ши де атунч не тот кинуе. Ши збоарэ май мулт принтре дялурь, пе апа рыулуй, се теме, бэнуим, де авиоанеле русешть, дар авиоанеле русешть ну се май аратэ ши ел ышь фаче де кап кум вря. Тот чере сэ ле дэм де крэпат, ши дакэ ну ле дэм — яу сингурь… Ятэ диминяцэ а трекут спре фронт, не-а луат кукошул чел рошу де сэмынцэ, акум чине о сэ не калче гэиниле…»— диктязэ сокрул ши де-одатэ стригэ ла норэ.— Тачь!— ши чулеште урекя спре чер.
— Ци с’а пэрут…— ыл опреште нора ши-й гата сэ скрие май департе.— Че сэ май скриу? Сау е гата?!.
— Доведеште!— е зэпэчит ку тотул сокрул.
— Че сэ-ць доведеск? Май скрим сау ну?
— Ць-ой да акуш ун ну… скрие! «Май ынтый, фиуле, се ауде моторул, бызые ка о албинэ ши де одатэ се аратэ ши аеропланул. Се клатинэ, пе-о арипэ, пе алта, так-так-так… дырдые ка о кэруцэ…» Ей де че ну се аратэ одатэ?! — ӂеме бэтрынул, ну май поате лукра. Дуче мына стряшинэ ла окь, се уйтэ яр ши яр ла чер. — О сэ се арэте сау ну?!
— Де унде сэ штиу еу,— ласэ нора крейонул, се’ндряптэ спре купторашул каре фумегэ, катэ ынтр’о оалэ, ын алта.
Зиче:
— Поате не ашезэм ши мынкэм, апой ом май скрие?!
— Доведеште-мь!
— Оф, нич ну-й кип сэ ворбешть ын ултимул тимп ку думнята ка лумя… те-ай фэкут ка ун арич! Сэ-ць доведеск ши сэ-ць тот доведеск! Ятэ, ши кынеле не-а фуӂит де-акасэ!
— Кэ бине зичь…— ышь аминтеште де кыне сокрул ши ынчепе сэ кеме кынеле.— Ня, куцуле, ня!
Кынеле ну се рэспунде. Аста ыл фаче ши май посоморыт пе бэтрын.
— Сэ-ць ясэ дин кап плекаря,—спуне норей.—Ць-ам спус: де аич ну не урним! Аич не-а лэсат фечорул, аич о сэ-л ынтылним кынд с’а термина рэзбоюл… Ши-апой, ну уйта, еу аич ыс лунтраш! Еу трек оамений ку лунтря!
— Каре оамень, татэ? Пе аич ну с’а арэтат ципение де ом ынкэ де ла ынчепутул рэзбоюлуй. Пой ам рэмас ын спателе фронтулуй, ынцелеӂь!
— Ши дакэ ай ноштри се ынторк, чине о сэ-й трякэ?!
— Аеропланул доар ць-а стрикат лунтря сау ай уйтат?!
— Ымь фак алта…— промите бэтрынул, дар пе лок ышь аминтеште яр де амарул луй май греу.—Ах, дакэ ам скэпа мэкар ку вака…
— Дакэ плекам, акум ерам департе,— офтязэ ла рындул ей нора, чея че вырэ яр драчь ын бэтрын.
— Еу тоатэ вяца аич ам трэит. Ну уйта. Бунелул ши стрэбунелул, тот нямул меу аич а трэит. Ши-апой аич мь-ам ынгропат соция… Сэрмана н’а май апукат сэ вэ вадэ кэсэториць…
Нора ынтоарче капул спре плопушор, ну департе де каса лор, суб каре албеште о круче микэ. Да, аколо-й ынгропатэ соакра, соакра пе каре ну й-а май фост дат с’о куноаскэ. Де кыте орь ынсэ нора веде кручя микэ, плопулецул, инима и се стрынӂе. Симте кэ соакра а фост фемее бунэ, дар неферичитэ. Аша чел пуцин ый паре норей. Кынд ера Андрей акасэ, адеся ый репета кувинтеле соакрей, лэсате, кипуриле, пентру норэ, ку кувынт де моарте. «Андрей, сэ-й спуй норей ругэминциле меле: норэ, дакэ н’о сэ ей каса ын мыниле тале, тотул се ва руина».
Копэчелул се клатинэ ынчет, паркэ ар дожени-о пе норэ, мурмурэ чева дин фрунзэ: кум сэ плечь де аич, копило?
Ши тотуш нора:
— Ши-апой ну се май поате, сокруле, сэ стэм тоатэ зиуа ку фрика ’н сын, ба кэ акуш апаре, ба кэ акуш апаре… ам ажунс кэ нич ну май пот дорми нопциле!
— Да еу ць-ам спус сэ дормь лиништитэ нопциле. Нопциле, ай вэзут, нямцул ну збоарэ!— спуне сокрул, дар паркэ нич ел ну пря креде ын челе спусе. Офтязэ сокрул.— Ах, де че н’ар апэря одатэ! Дата трекутэ ла ора аста збурасе демулт ынапой, ну?
— Да ынкипуе-ць кэ азь нич н’о сэ збоаре ындэрэт.
— Доведеште-мь!— яр ши яр ну-шь гэсеште лок бэтрыпул.
— Че сэ-ць доведеск… Л-о фи доборыт вре-ун авион советик!
— Сэ те аудэ думнезеу… дар ну пря кред… инимамь спуне кэ требуе сэ апарэ акуш!
— Ши атунч?
— Че атунч?
— Скоате-ць чел пуцин кожочика, о сэ арзь ын еа…—офтязэ нора.
Сокрул ышь скоате кожочика, дар рэмыне ку окий ла чер. Се ротеште ын мижлокул огрэзий ку мына ла окь, скрутязэ черул.
— Пэй кум крезь, о сэ се ынтоаркэ сау ну?!. Ятэ, де нимик ну мэ пот апука сэ мунческ ши гата.
О аминтире ый скоате нурорий ун сурыс.
— Май бине ай рекуноаште кэ ци-й фрикэ сэ ну-ць факэ ши азь чея че ць-а фэкут дэунэзь.
— Цыст!—се зборшеште сокрул, кэ ну и-й кяр атыт де плэкут сэ-шь аминтяскэ де зиуа де дэунэзь.
— Де че сэ так, кынд ворбеск адевэрул? Ну ць-ам спус сэ ну ешь дин оградэ? Ну ешяй дин оградэ…
— Ынкэ ун кувынт ши те трэснеск, аша кыт де норэ-мь ешть! Доведеште-мь!
— Че сэ-ць доведеск?
— Кэ ну требуя сэ ес дин оградэ!
— Н’ам че-ць доведи, ну требуя сэ ешь ши тотул се термина ку бине.
— Ах, мама ей де норэ проастэ, — се ротеште пе ун кэлкый сокрул, ка ши кум ар кэута ку привиря пе чинева мартор,— мама ей де норэ проастэ… Кум, норэ, авям сэ стау ын оградэ, дакэ се фугэряу ку ашюяул дупэ пурчел!
— Маре лукру ун пурчел.
— Че-ай спус? Я репетэ, кэ…
Ши пе лок сокрул уйтэ де норэ:
— Тачь! Вине! Вине!
Сокрул рэкнеште, стригэ, дар ну фаче алтчева, декыт сэ сарэ ка ун кукош ын мижлокул огрэзий, чея че-о фаче пе норэ ши май мулт с’о пуфняскэ рысул.
Сокрул о веде рызынд ши се опреште дин сэрит. Е зэушит ку тотул, сэрманул.
— Че, ну вине?
— Албина аста бызые…—аратэ нора ла о албинэ вырытэ, ну се штие кум, суб уна дин хыртииле де пе масэ.
Албина, ынтр’адевэр, бызые фуриоасэ суб хыртие ши згомотул ей се асямэнэ ку вуетул унуй авион депэртат.
Умерий сокрулуй се пльоштеск. Маре неказ май аре де кынд а апэрут аеропланул немцеск.
Зиче:
— Поэте ынтр’адевэр н’о сэ май трякэ… азь ши ничкынд, а?
— О сэ трякэ, татэ… Хай, зик, сэ не ашезэм сэ мынкэм пынэ апаре… се рэческ букателе пе куптораш!
— Ну пот мынка, норэ, кум де ну’нцелеӂь. Май бине мэ дук сэ май роботеск ла лунтря чея…— зиче сокрул ши о я ла вале.
Пе малул апей се апукэ сэ чопляскэ ла о лунтре нетерминатэ. Чок-бок, дар мулт ну поате лукра. Дэ о датэ ку чоканул, ынкэ о датэ, се уйтэ ла чер… арункэ тотул, се’нтоарче ын оградэ.
— Мда!..—май катэ о датэ ла чер ши вине ла масэ, се ашазэ.
Нора ашазэ маса… стрэкинь, лингурь, мэмэлигэ… борш…
— Саре май есте?— ынтрябэ сокрул.
— Ам май гэсит о боаге. Е ын фаца матале.
Сокрул вырэ лингура ын стракинэ, мэнынкэ, дар, се веде, фэрэ пофтэ.
— Де кынд ку аеропланул иста нич густул мынкэрий ну-л май симт.
— Де мыне, поймыине нич пипер н’о сэ май авем, нич фэинэ… Поате сэ май ынчерчь, тотуш, поате рэзбаць спре стацие. Дак’ай рэзбате ла стацие, поате афли чева деспре фронт, деспре ай ноштрй.
Сокрул рэмыне ку гындуриле луй.
— Оаре че аре де гынд сэ факэ ку ной?
— Чине?— ынтрябэ ку гындул аюря нора.
— Аеропланул!
— Се жоакэ, ши-атыт.
— Се жоакэ!— трынтеште лингура сокрул.—Й-а луат гыштеле, й-а луат пурчелул дрепт де суб нас ку пласа, кукошул ку канга, ши еа спуне кэ се жоакэ!
— Дэ-л ынколо де кукош, бине кэ де ной ну се анинэ!
— Дар ынтр’о зи о сэ не ее вака, проасто. Ши кынд н’о сэ май айбэ че луа, о сэ не трынтяскэ о бомбэ ын кап ши аич о сэ не фие мормынтул… зэу, ну пот мынка! Ай ынкис оиле?
— Ай вэзут доар.
— Да гэиниле?
— Че гэиниле?
— Де че ле лашь прин оградэ?
— Зэу, сокруле, ну те май ынцелег. Ба спуй сэ ле ымпрэштием кынд трече авионул, ба спуй… ерь ле-ам ынкуят ын поятэ, мата ай стригат сэ ле дау друмул, кэ дакэ трынтеште о бомбэ, ну се алеӂе нимик динтр’ынселе.
— Д’апой ну-й аша? Каде бомба, дакэ-с либере, трей-патру, сэ зичем, мор, дар доуэ-трей тот рэмын!
— Дакэ пикэ бомба, ну май аре рост сэ рэмынэ нич уна…
— Доведеште-мь!
— Каде бомба — нич ной н’о сэ май рэмынем.
— Кум сэ ну май рэмынем?— ынтрябэ нэучит сокрул. Саре.— Кум сэ ну май рэмынем?!
— Симплу, каде бомба ши ну се май алеӂе нимик дин каса аста ши дин тот че авем аич!
— Ши атунч де че шезь!—саре сокрул, се’нвырте!— Ымпрэштие, алунгэ гэиниле дин оградэ… скоате оиле ши фугэреште-ле ын вале… Ба ну, ласэ оиле, еу ам сэ ле скот, ту везь че-й ку вака…
Нора се ридикэ немулцэмитэ де ла масэ.
— Нич мэкар сэ мэнынчь оменеште ну се поате…
Се ридикэ, збурэтэчеште гэиниле дин оградэ… трече пе лынгэ сокрул каре мынэ оиле прин поартэ… дезлягэ апой вака де ла есля дин окол… о скоате афарэ… о алунгэ дин урма оилор…
— Ду-ле спре рыулец, пе вале…— ый порунчеште бэтрынул ши се ынтоарче ын оградэ.— Ын пэпушой багэ-ле! Ши вака лягэ-о! Еу мэ апук сэ репар гардул, уйте че-ау фэкут дин ел.
Нора вырэ оиле ши вака ын пэпушой… каутэ апой де че ар путя лега вака… гэсеште ун туфэраш… апукэ курмеюл вачий ши ыл лягэ де туфар…
Вака раӂе ынчет, раӂе ынчет ши-й линӂе ушор образул.
— Врей апэ, Флорико, ну-й аша?— ый ворбеште, о мынгые нора.—Блестематул де аероплан не кинуе пе тоць.— Дезлягэ ынапой вака ши се’ндряптэ спре рыулецул дин вале.
Еу ць-ам спус с’о припонешть!—ый стригэ ынфокат дин оградэ сокрул, дар нора нич сэ-л аудэ.
Мыпэ вака спре рыулец, болможеште:
— Те-ай фэкут ка ун арич… мэкар сэ-мь яу лумя ын кап…
— Еу ку чине ворбеск?!
— Вака вря апэ!
— Ду-й апэ ын пэпушой!
Нора май фаче кыцьва пашь, езитэ… Ынтоарче вака, о багэ ын пэпушой, о лягэ.
Есе апой дин пэпушой, вине ынчет ын оградэ.
Ын оградэ бэтрынул дреӂе гардул. Ич дэ ку топорул, коло — се скреме ку клештеле ши сырма. Нэдуф.
Нэдуф. Нора я кэлдаря ши кобоарэ ынчет спре рыул дин вале. Паркэ нич п’ар фи ын луме рэзбой. Пэсэриле кынтэ, соареле стрэлучеште…
Апа ла рыу е ка аржинтул. Ушор се лягэнэ, ушор адеменеште. Нора вырэ ун пичор ын апэ, алтул… ах, оаре че-ар фи сэ се скалде!?

IV.
Немций катэ ку окянул де сус, де департе, ла ограда бэтрынулуй. Вэд каса бэтрынулуй, вэд ограда, зэреск бэтрынул, мокошинду-се пе лынгэ гардул рэстурнат… дар кум ну вэд фемея пе никэерь, мутэ унгюл де привире спре кэраря каре дуче ын вале, спре апа рыулецулуй. Лунекэ ку привириле песте апе, ынколо, ынкоаче, ши пе неаштептате привириле ли се опреск лынгэ ун десиш де пе мал, упде ыи ярбэ дескоперэ о рокие… о кэмашэ… о урмэ ушоарэ ынтрынд ын апэ… Окянул кулеӂе ынчет урмеле фемеий.
— Фуӂь! Фуӂь!—ый стригэ нурорий сокрул дин оградэ, дар ну фаче алтчева, декыт сэ сарэ яр ка ун кукош пе лок, уйтынд де гард, де тоате.—Фуӂь! Фуӂь!— ый стригэ, апой се дезметичеште, змулже ун пар дин сард ши се репеде ын вале, дар ну май доведение…
Тук-тук-тук-тук… вине авионул директ песте дынсул ши, кум бэтрынул ну веде нич о скэпаре, звырле парул ши се арункэ ын гарлул дин пряжмэ.
Духоаря фербинте а бурций аеропланулуй а ши штерс ограда. С’а лэсат ку рэӂет, с’а ридикат ку рэжет. Те мирь кум де ну с’а прэвэлит каса ын урма згомотулуй.
Се ыналцэ аероплан/л.
Сокрул стэ ынфипт ын гард ши се тот збаге.
Пичоареле й-ау рэмас ын оградэ, яр капул — ын афара огрэзий.
— Де че стай?—стригэ ел ла нора каре а ши апэрут, ымбрэкынду-се дин мерс.
— Да че сэ фак?— е улуитэ, асурзитэ нора де згомот.— Де унде стриӂь?
— Де ла кьорэнь!—се збате ын гард сокрул.—Ыс аич!
Нора абя акум ыл зэреште.
— Кум де те-ай принс аколо?
— Те учид!— рэкнеште сокрул.
— Ши че врей?— ыл ынтрябэ нора.
— Я, везь че мь-ау фэкут!
— Да че сэ-ць факэ?—ый привеште нора фаца.
— Ну те уйта ла фацэ,— се збате сокрул ын гард,— везь де партя чялалтэ!— стригэ, ши кынд стригэ, аратэ ку капул спре партя трупулуй каре й-а рэмас ын оградэ.— Ну арде?!
Нора се’нтинде песте гард, се уйтэ ла фундул сокрулуй.
— Ну,—пуфнеште нора де рыс ши дэ сэ се депэртезе, дар авионул яр се ласэ ши о трынтеште ла пэмыпт.
Боаря аеропланулуй а ынфербынтат ограда, курентул ши згомотул а ридикат тотул ын аер. Маса рэстурнатэ… о скыртэ прэвэлитэ…
Аеропланул се ридикэ, се депэртязэ, ка яр сэ се ынтоаркэ.
— А фэкут чева?— ынтрябэ сокрул ешинд дин гард.
— Ну, да ай вэзут?— ый стригэ нора.
— Че сэ вэд?
— Пилоций ць-ау фэкут семн ку мына.
— Кум сэ-мь факэ семн ку мына?
— Ну штиу… кынд се ридика аеропланул, ць-ау фэкут семн ку мына… Ятэ! Ши акум фак семн ку мына.
Ынтр’адевэр, фриций ротеск авионул де асупра касей лор ши тот фак семне ку мына.
— Пе мине мэ кемь?— аратэ ку мына ла персоана са сокрул.
Фриций ротеск авионул ши тот фак семне.
— Апропие-те, сэ ну фие май рэу,— ыл ындямнэ спериятэ нора.— Май бине ле дэдяй яр чева… о оае ши поате не лэсау. Дэдяй друмул оий ши лас’ с’о приндэ, сау ле-о пуняй яр ын прэжинэ пе вырфул сараюлуй.
— Сэ крапе, кэ ну ле май дау нимик!
— Еу зик: сэ ну-й ынчузь.
— Че врей, афуриситуле?!—стригэ сокрул спре авионул каре се тот ротеште пе лок ши пилоций ый тот фак семне ку мына.
Стригэ бэтрынул, дар ну се мишкэ дин лок.
Аеропланул се дэ май апроапе, дин ел пе неаштептате кобоарэ о фрынгие лунгэ де капэтул кэрея атырнэ ун кош.
— Яр вор оуэ!— вря сэ дее фуга ын поятэ пора, дар сокрул о апукэ де мынэ.
— Ынапой!
— Сэ ле дэм оуэ ши дукэ-се ла найба!
— Еу нумай отравэ ый пот да луй Хитлер!
— Дар, уйте, те стригэ, ыць аратэ сэ ле дай оуэ…
— Сэ мэ стриӂе!..—зиче сокрул ши се апукэ сэ-шь кауте де лукру прин оградэ… гэсеште ун капэт де сырмэ, ыл дездоае… ридикэ фурка… Се апукэ сэ клэдяскэ скырта рэстурнатэ… Апой май стригэ, поате тотуш, гэсеште кынеле.
— Ня, куцу, ня!..
Аеропланул май фаче ун черк, вине апой ку кош ку тот песте оградэ, дар е мулт май сус ка де обичей.
Аеропланул акум се’нвырте де асупра огрэзнй, кошул атырнэ ла ун стат де ом ши май бине де ла пэмынт ши сокрул ну май резистэ. Стригэ немцилор:
— Н’ам! Никс фарштейн оуэ!
о— Оу… оу! — стригэ, фак семне, аратэ де сус немций кошул унде ар требуй сэ фие пусе оуэле.
— Н’ам!
Стригэ бэтрынул, дар кум апроапе ыл атинже кошул ын каре немций аштяптэ сэ ли се пунэ оуэ, саре ка ун леу пе неаштептате песте фрынгие, апукэ фрынгия ши кыт ай клипи о ынвэлэтучеште ын журул салкымулуй дин фаца касей, лягэ фрынгия.
Дар ын ачеяш клипэ немций арункэ челэлалт капэг де фрынгие дин авион. Хохотеск. А врут бэтрынул сэ припоияскэ аеропланул, сэ-л трынтяскэ кумва ку боту л де пэмынт, дар фриций с’ау доведит а фи май хытри. Хохотеск ши яр ротеск авионул ундева май сус де касэ. Се ынвырте кам пе ачелаш лок унде се ынвыртя адиняорь.
— Яка, яр ыць фак семне,— обсервэ нора.
— Сэ-мь факэ! Еу пентру Хитлер оуэ н’ам! — спуне сокрул ши яр ышь катэ де лукру прин оградэ. Я топорул, чоплеште ун чот.
— Ду-те, сокруле, ну те ымпотриви, к’ау сэ не дэрыме каса, ай сэ везь…— апроапе кэ плынӂе спериятэ нора.—Де че сшть атыт де ынкэпэцынат… Пентру о пэкэтоасэ де оае…
— Гура!
Немций дин авион ау обсерват кэ сокрул спуне чева фемеий. Фак семне, стригэ ын пылния лор спуркатэ:
— Цэран, ту есте бэрбат… Ту венит ла мине!
— Ши че-о сэ фак дакэ вин?!—ле стригэ сокрул.
— Ту венит… ту вэзут!— ый стригэ де сус немций.
— Ду-те, сокруле,— ыл роагэ нора,— те кямэ сэ те дучь май апроапе.
Сокрул се дэ май апроапе, дар ну пря.
— Ту венит май апроапе…—ыл ындямнэ немций.— Форвертс!
Сокрул май фаче ун пас.
— Нох айн шритт. Ынкэ!— ну-л слэбеск фриций.
— Яка, ам венит,— стригэ сокрул ын сус, кынд се веде кяр суб авион, дар нич ну апукэ сэ стриӂе бине, кум ши ынчепе дин авион сэ шырлэяскэ чева, о шувицэ субцире де ликид… ши дрепт песте сокру!
— Ха-ха!—рынжеск де се прэпэдеск фриций, редресязэ авионул ши се дук.
— Че-й аста, норэ?!. Ну кумва м’а стропит ку бензинэ?!—Май мироасе о датэ сокрул мынека хайней ши де одатэ експлодязэ ын ынжурэтурь, дар ынжурэ ну глумэ.— Христоший… М’ау пишат! Ый учид! —се репеде пе урма авионулуй каре акум нич май мулт, нич май пуцин ый дуче лунтря ла каре лукра. Й-ау анинат-о ку блестемателе кэнӂь, й-о дук…
Аляргэ бэтрынул дупэ авион пынэ каде.
— Ха-ха-ха…—рыде ши плынӂе пора.— Ей, кум се поате сэ-ць баць жок аша де ун мошняг…
Рыде ши плынӂе нора… Апой се апукэ сэ факэ ордине ын оградэ… Мэтурэ паеле ымпрэштияте… адунэ гэиниле… уна де спаймэ се досисе ын куптораш… ле хрэнеште… ши ынтр’ун тырзиу о я спре сокру, каре унде а кэзут, алергынд дупэ авион, аколо стэ, диструс.
— Яртэ-мэ, сокруле, дар, зэу, кэ ешть ун копил… ынцелег, те-ай супэрат де чея че ць-ау фэкут, дар н’о сэ ай ынкотро, о сэ требуяскэ сэ ле ынтри яр ын вое ши гата…
— Еу луй Хитлер ну-й ынтру ын вое!—спуне катего-рии сокрул.
— Кум врей,— ый рэспунде нора ши-й ынтинде о хыртие:— Ятэ, яр ць-ау арункат о скрисоаре.
— Доведеште-мь!— чере сокрул, дар ну ынтоарче капул спре норэ.
— Че сэ-ць доведеск? Ятэ скрисоаря,—зиче нора ши-й дэ хыртия.— Ау арункат-о кынд с’ау лэсат пентру прима датэ песте оградэ. Ту н’ай вэзут-о, кэ те-ай ынфипт ын гард, да еу ам вэзут-о…
Сокрул ну ынтоарче капул сэ вадэ скрисоаря. Ынтинде мына песте умэр ши аштяптэ сэ-й дее нора скрисоаря.
— Че скрие?— ынтрябэ ел кынд нора-й пуне ын мыгэ скрисоаря.
— Паркэ ну штий че скрие…— ый рэспунде нора, дар де рэмас рэмыне сэ привяскэ песте умэрул сокрулуй ла букииле карагьоасе, ыншируите пе петикул де хыртие.
Сокрул читеште, май читеште о датэ ши’нкэ о датэ, дар ну се мишкэ.
— Да аста ну вор! — аратэ сокрул чука ын дирекция ын каре а диспэрут демулт авионул.
— Пэй, те ридичь сау ну? Терминэм скрисоаря чея сау ну?!
— Де-акум де-о сэптэмынэ тот скрием скрисоаря аста… Термин-о сингурэ. Еу ам сэ стау аич…
Дакэ а спус сокрул кэ ел май рэмыне, аша о сэ ши фие.
Нора се’нтоарче ын оградэ. Потривеште хыртииле пе масэ, май читеште челе скрисе, май скрие чева, апой я скрисоаря ши ынтрэ ку дынса ын касэ; ын касэ, дупэ икоанэ, сынт ун тянк де асеменя скрисорь. Нора ле скоате, ле привеште ку драг, мурмурэ:
«Кум с’а ретрас армата ноастрэ, ну май ам де ла Андрей нич о весте. Оаре ешть виу, Андрей?.. Требус сэ фие виу, доар ый скрием ын фиекаре сэптэмынэ… Кынд о сэ вий, Андрей, о сэ скот скрисориле астя ши о сэ ци ле арэт… Лас’ сэ ле читяскэ, лас’ сэ вадэ кум ам трэит еу… ши кыт л-ам аштептат ши дорит…»

V.
Бэтрынул ну май поате резиста пе дял. Се ридикэ пе неаштептате шн се ындряптэ хотэрыт спре касэ. Ынтрэ ын оградэ ши пе лок диспаре ын сарай, де унде песте ун тимп апаре ку о фрынгие ши порнеште ын вале спре рыу, диспаре ын пэпушой, де унде есе тырыинд вака дин урма са. Порнеште пе мал ундева ын сусул апей. Ши мерӂе май мулт тимп. Околеште ниште стынчь, ышь фаче лок принтре ниште туфарь де салчие, есе ла луминиш ши яр дэ ынтр’ун десиш. Е ворба де стуф. Стуф ши апэ, песте каре бэтрынул трече ку греу, дар кынд есе дин ноу ла ун луминиш, се опреште.
Кяр аколо унде с’а оприт ел пе мал се веде ын апэ о цавэ де танк. Е ворба де ун танк скуфундат кяр ын примеле зиле де рэзбой, пе каре бэтрынул л-а дескоперит ынтр’о зи ши ла каре, де кынд а апэрут блестематул аероплан, тот ревине. Ши кулмя, де кыте орь а венит ла танк, тот де атытя орь с’а’нторс ку мыниле гоале де аич.
Де дата аста, се веде, бэтрынул а зэмислит ун алт план де акциуне.
Ажунс ла фаца локулуй, примул лукру пе каре ыл фаче бэтрынул ласэ сэ-й кадэ ла пэмынт фрынгия ши шлиул, лягэ вака де ун петрой дин апропиере. Се ынтоарче ла шлиу ши фрынгие. Май мулт тимп се кэзнеште ку шлиул ши фрынгия. Чева фаче, чева рефаче. Аич, ынтре стуф, сынт мулте муште, е нэдуф, дар бэтрынул паре кэ ну симте пимик.
Кынд веде кэ тотул е гата, ынчепе сэ се дезбраче. Ышь скоате кэмаша, ласэ сэ-й кадэ ла пичоаре панталоний, кяр ши изменеле. Ридикэ ун капэт ал шлиулуй ши ынтрэ ынчет ын апэ. Фаче кыцьва пашь, апой ынчепе сэ ыноате спре танкул скуфундат. Кынд ажунже ла цава танкулуй, се опреште. Ун капэт ал шлиулуй ыл принде де цава танкулуй, ку челэлалт капэт се скуфундэ суб апэ, де унде песте ун тимп есе ши яр се скуфундэ. Се скуфундэ де май мулте орь пынэ, се веде, реушеште сэ анине капэтул шлиулуй де танк. Аша. Апой я челэлалт капэт де шлиу ши яр се скуфундэ… Май тырзиу есе ла мал, ридикэ ун капэт де фрынгие ши яр ынтрэ ын апэ, ши яр ынчепе сэ се скуфунде.
Кынд бэтрынул симте к’а фэкут че-авя де фэкут, есе дин апэ, ынхамэ ынчет вака ла шлиу, се ынхамэ ши ел алэтурь де вакэ.
— Хай, вэкуца татей, траӂе!
Бэтрынулуй кяр де ла ынчепут ый е клар кэ н’о сэ миште танкул, дар токмай аста ыл ши ынфурие май таре. Ый ворбеште вачий ка унуй ом каре ар требуй сэ-л ынцелягэ кэ ел, бэтрынул, е ла стрымтоаре.
— Ну се поате сэ ну-л мишкэм мэкар кыт де кыт… хай, драгостя мя, мишкэ… траӂе, буна мя… ну раӂе, еу те’нцелег, Флорико, ци-й греу, дар крезь кэ ноуэ не е ушор… ыць ынкипуй кум о сэ фугэ Хитлер кынд о сэ вадэ танкул ын фаца касей?!. Хай сэ май ынчеркэм о датэ… Ну те лэса, Флорико… Дэ-й бэтае, фрумоасо… аша… аша… ах, блестематул де шлиу с’а рупт… Аста-мь май липся!.. Ту одихнеште-те, пуйкэ, яр еу ам сэ дрег шлиул… хай, те-ай одихнит, скумпо?! Май ынчеркэм? Че зичь?
Немилоасэ-й соарта бэтрынулуй. Сэ ай ун асеменя танк ын фаца касей ынтр’адевэр ар фи че-ар фи… дар кум сэ-л мишть? Бэтрынул ышь есе ку тотул дин фире!
— Хай! Хай!—бате ынфурият бэтрынул вака.— Дакэ ну те мишть, Хитлер не фаче капут! Де че ну’нцелеӂь?! Мишкэ-те, паршиво!
Вака, сэрмана, каде ын ӂенункь, саре ши яр каде. Раӂе сфышиетор…
Се веде кэ рэӂетул вачий а ажунс пынэ ла норэ.
Нора аляргэ ку суфлетул ла гурэ.
— Ынчетязэ! Ынчетязэ!—стригэ еа ынкэ де департе ши се арункэ ла вакэ, о купринде де гыт, о мынгые…— Скумпа мя… Лиништеште-те. Ачеста ну-й ом, е анимал… Сэрмана мя…
Нора мынгые вака, апой о дезлягэ, о ындямэ спре касэ, дар ну уйтэ нич де бэтрынул каре а ши штерс-о ын стуфэриш кум а аузит вочя нурорий.
— Дакэ те май атинӂь о датэ де вакэ, сэ штий кэ те бокэнеск.
— Доведеште!— се ауде вочя сокрулуй дин стуфэриш.
— Стай кэ-ць доведеск еу!..— се арункэ нора спре стуфэриш.
Ши май мулт се аскунде бэтрынул ын стуфэриш, деши де кувынтат май аре. Декларэ де аколо де унде се афлэ:
— Тот атыта де аич ну мэ дук пынэ ну скот танкул… адэ-мь топорул ши бара де фер!
— Ци ле-ам ши адус, ненорочитуле,.. ятэ ци ле-ам арункат аколо… Ць-ам спус де мий де орь, ну кинуи вака, ынчаркэ сэ дескизь танкул!
— Дар кум? Кум?— вин дин десиш вэйкэрелиле бэтрынулуй.— Мэкар о армэ де-аш скоате де аколо.—Се тынгуе бэтрынул ши есе ку ун шумуяг де стуф досинду-шь рушиня.
Дар нора де-акум е департе, дуче вака.
Се уйтэ бэтрынул некэжит ын урма нурорий, се уйтэ ла танкул кэруя нумай цава и се веде дин апэ. Че сэ факэ, а?
Ридикэ бара де фер ши, хотэрыт, ыптрэ дин ноу ын апэ. Се скуфундэ.
Ынтр’ун тырзиу есе дин апэ, я топорул, ши яр се скуфундэ.
Се скуфундэ, есе, се скуфундэ, яр есе ши яр се скуфундэ. Есе пентру а траӂе ун гыт де аер, ыл траӂе, диспаре суб апэ ка сэ ну апарэ май мулт тимп, яр апаре ши яр диспаре. Кынд апаре дин ноу, пе фацэ и се веде кэ чева-чева фаче ел аколо суб апэ, чева ый реушеште, де яр се скуфундэ ши яр ыннэдушитор де мулт тимп н’апаре… Ши де одатэ цышнеште пе неаштептате дин апэ ши ынгрозит се арункэ спре мал, ка ши кум ар фи дат аколо ын адынк де чине штие че дихание. Гыфые. Есе ла мал респирынд греу, се уйтэ ынгрозит ынапой ын апэ ши тот пипэе ку о мынэ бузунарул панталонилор де пе пэмынт, де унде скоате май апой хыртие ши табак.
Ышь фаче ку мынь тремурынде о цигарэ ши тот катэ сперият спре локул де унде а цышнит адиняорь. Ышь апринде апой цигара, фумязэ ши яр каутэ спре апэ. Кынд симте кэ с’а потолит, арункэ цигара ла пичоаре,о стинӂе ку кэлкыюл ши ынтрэ хотэрыт ын апэ…, ыноатэ пынэ ла цава танкулуй, диспаре суб апэ, де унде ну се май аратэ ун кар ынтрег де тимп, ынкыт нич ну штий че сэ май крезь… кынд, де одатэ, апаре ку о портхартэ.
— Аолеу,— фаче, кынд пе фотография скоасэ дин жентуцэ, дэ ку окий песте дой танкишть тинерь, каре-с фемей…— Сфинте, ба май сынт ши сурорь!.. Ши кум луптау еле, сэрманеле, дакэ н’авяу нич о армэ ку еле ын танк?!—офтязэ бэтрынул ши ӂеме.—Ши еу акум че мэ фак?!.

VI.
Нора се май уйтэ о датэ прин ӂям сэ вадэ че фаче сокрул афарэ ши дакэ веде кэ сокрул н’аре де гынд сэ ынтре ын касэ, каутэ ынфригуратэ пе фундул уней лэзь, скоате де аколо чорапий, пе каре й-ау арункат немций ши ынчепе сэ-й трагэ пе пичоаре ын фаца оглинзий дин перете. Траже ун чорап… алтул… се ридикэ ку поалеле ын мынэ, се’нвырте ын фаца оглинзий… Се репеде яр ла ладэ, скоточеште… скоате ши сутиенул, дар ынаинте де а-л ымбрэка, ышь май арункэ о привире фулӂерэтоаре ын ӂям. Сокрул паркэ ну с’ар грэби ын касэ. Нора ышь змунчеште рокия, ышь принде сутиенул ши хай сэ се адмире букуроасэ ын фаца оглинзий…
— Норэ!— се ауде де афарэ вочя фуриоасэ а бэ-трынулуй.
Нора, кыт ай клипи, арункэ тотул ши цышнеште афарэ.
— Л-ай скос?
Бэтрынул е мурдар дин кап пынэ’н пичоаре.
— Че?
— Танкул,— й-аминтеште нора.
— Акоперэ маса,— ый порунчеште сокрул’.
— Акуш,— зиче нора ши се репеде, я маса де пе приспэ, о ашазэ лынгэ праг, дэ сэ фугэ ла куптораш, дар бэтрынул о опреште.
— Ну маса аста микэ, пуне маса маре, де сэрбэтоаре.
— Л-ай скос, тотуш?!— плеснеште букуроасэ дин палме пора.
— Кум сэ скоць де унул сингур, проасто, ун танк?! Требуе сэ адун луме, ятэ каре-й повестя!
— Дар де унде сэ адунь луме, кынд ну трэеште ципение де ом ла патрузечь де километри де аич.—Ши-апой май е ши рэзбой! Каре ау плекат пе фронт, каре ау реушит сэ се евакуезе.
— Авем руде мулте прин сателе дин жур, ну поате сэ ну фи рэмас пич упа. Ун бэтрын, ун калик, ниште фемей…—ши маса де сэрбэтоаре о сэ-й адуне. Ць-аминтешть кум й-ам адупат ла нунта та ку Андрей? Ера время коасей, ши чине сэ ымбле дин сат ын сат сэ-й анунце ши ынкэ ла о аша депэртаре де песте патрузечь до километри? Ши-ам пус маса… Ши ам аштептат. Ши-ау ынчепут сэ винэ. Ць-аминтешть? Ынтый а венит унул, апой алтул… Ам сэ-й адун ши де дата аста ши ам сэ скот танкул! Сэ фиу небун дакэ н’ам сэ-л скот! Зий!
— Дар о сэ требуяскэ сэ тэем о оае!
— Дар май бине е сэ хрэним фриций?!.

VII.
Ын мижлокул огрэзий — о масэ ынкэркатэ ку де тоате челе.
Сокрул ку нора май порэеск ын журул месей.
— Дакэ н’о сэ винэ нимень, еу ну штиу ку че о сэ трэим май департе…— скынчеште нора,— тот че-авем ам пус пе масэ…
Сокрул паре сэ фие лиништит.
— О сэ винэ, — зиче ши-шь май арункэ о привире песте масэ.— Дар шервецеле н’ай?
— Кум сэ ну?
— Ши атунч?
— Ам сэ ле адук.
— Ту адэ-ле акум!
— Оф, — офтязэ нора, ши се арункэ ын касэ.
Ну-й, ну-й, апаре.
Потривеште шервецелеле, май потривеште пе масэ кыте чева. О фуркулицэ, о лингурэ, о фарфурие.
— Ши де че н’ай скос фуркулицеле де арӂинт?
Нора яр фуӂе ын касэ.
Апаре, скимбэ фуркулицеле, бэтрынул ынсэ аре алтэ претенцие.
— Ту ын хайнеле астя ай де гынд сэ’нтылнешть оаспеций? Н’ай де гынд сэ те потривешть?!
— Кум сэ ну?— се грэбеште нора дин ноу ын касэ.
Ши ятэ паркэ маса де сэрбэтоаре е гата.
Ын мижлокул огрэзий — маса копиоасэ.
Ынтр’ун кап де масэ — нора, ын челэлалт — бэтрынул, амындой ын хайне сэрбэторешть, ку кусэтурэ националэ.
— Требуе сэ апарэ чинева, ну се поате… Нумай ятэ кэ ну-мь плаче к’ай пус скаунул пе каре требуе сэ шадэ вэрул Ион, лынгэ скаунул пе каре ва шедя вэрул Василе. Штий кэ ей, кум се вэд алэтурь, се чартэ… Я скимбэ-ле локул. Пуне скаунул вэрулуй Василе лынгэ скаунул кумэтрулуй Трофим. Трофим ворбеште нумай деспре пэмынт ши луй Василе ый плаче сэ аскулте деспре пэмынт…
Нора ый ынтрэ ын вое бэтрынулуй, скимбэ локул скаунелор ши яр се ашазэ.
— Да пе скаунул чела чине зичь кэ шеде?— аратэ бэтрынул спре алт скаун.
— Нэнаший.
— Да, нэнэшеий воштри… Ел о фи фиинд ла рэзбой, клар… Дар еа ар путя вени, ши ынкипуе-ць кэ вине ку кэруца ку чей дой кай албь!.. Де че ну?! Еа вине ку каий ши май вине Костаке ку калул луй… Ку трей кай штий че поць фаче?!
— Татэ, ну уйта кэ е рэзбой…
— Ту ынкиде гура… Май бине те-ай уйта ын заре, ну се апропие нимень?
— Е девреме, татэ… друмул е лунг.
— Мда… дакэ с’а порнит чипева ынкоаче, абя спре сарэ ар путя сэ се арэте…
— Штиу кэ н’о сэ шедем пынэ десарэ ла масэ… Поате май фачем чева?
— Че сэ фачем?
— Че-о фи.
Бэтрынул ынсэ е категорик.
— Оаспеций требуе аштептаць ла масэ, дакэ врей сэ-ць винэ…
Нора офтязэ.
Ши соареле се ридикэ. Акум ера коло, дар акум— уйте унде-й!
Ши бэтрынул ку нора тот ын капул месей шед, нумай кэ сынт май обосиць.
Ши маса трептат ышь перде дин кулоаре,
Де екземплу, флориле с’ау офилит.
Бэтрынул ынсэ ну-шь перде рэбдаря.
— Се поате ынтымпла сэ винэ тоць деодатэ, — зиче.— С’ау адунат, сэ зичем, ши акум вин ымпреунэ.
— Дар, татэ, ынноптязэ, ну везь?..
— Лас’ сэ ынноптезе… ноаптя че аре де фэкут?.. Ымь аминтеск кум одатэ, ту ынкэ ну ерай кэсэторитэ ку Андрей, тот аша ам пус маса кэ ера а трея зи де Анул Ноу ши нимень ну не визитасе ынкэ. Омэтуриле ерау марь ын анул ачела, да унде май пуй к’а дат ши ун ӂер пе неаштептате де крэпау лемнеле… пунем пой, васэзикэ, маса ши аштептэм, аштептэм… Да афарэ висколеште, висколеште… Оаре кяр нимень сэ ну винэ сэ не урезе, не’нтребэм? Кынд деодатэ аузим кэ згырые чинева ла ушэ… Ам крезут кэ-й о мыцэ ши нич ну не-ам дус сэ дескидем, дар аузим ши ун глас де копил. Аша, паркэ скеуна ун котей. Ам ешит атунч ши-ам рэмас ынкремениць. Штий чине ера — стрэбуника кумэтрулуй Трофим. Се фэкусе ун сул де зэпадэ ши гата.Тоатэ ынгецатэ, бокнэ. Ам луат-о ын касэ. Ам дезгецат-о. А плынс, апой а ынчепут сэ рыдэ, сэ не спунэ кум с’а чертат ку тоць ай ей, кэ ачея ну врояу сэ порняскэ ла друм пе о аша невое, кум апой с’а порнит де уна сннгурэ… А венит ши не-а урат! Выр мына ын фок кэ еа о сэ винэ ши де дата аста ши ай сэ везь, о сэ фие прима!..
Ворбеск, дар, ятэ, апаре луна.
Ши-апой луна диспаре.
Се луминязэ.
Натура се трезеште ла вяцэ.
Пэсэриле кынтэ.
О вулпе дэ тыркоале месей, кредем кэ е ачеяш вулпе пе каре ам май вэзут-о. Ый мироасе а букате густоасе, таре ар май вря сэ се ындулчаскэ. Дэ пе коло, дэ пе динколо…
Орькум, соареле се ридикэ ынчет, яр бэтрынул ку нора дорм, фиекаре ку капул пе колцул луй де масэ.
Лиништя аста де зорь де зи дурязэ май мулт тимп, пынэ ын клипа кынд бэтрынул, фэрэ сэ ридиче капул де пе масэ, деодатэ зиче:
— Н’ам спус еу оаре кэ пынэ ла урмэ маса о сэ адуне пе чинева?..
— Вин?—саре ынкуркатэ нора ла челэлалт капэт де масэ.— Вин оаспець?!
— Да,— рэспунде фэрэ сэ ридиче капул де пе масэ бэтрынул.— Аскултэ…
Так-так-так — се ауде апропиинду-се рокотул аеропланулуй.
Че-й дрепт, е ынкэ департе, дар се ауде, вине, яр!
— Е-хе-хе…— ӂеме бэтрынул амэрыт ши пе неаштептате рэстоарнэ маса…

VIII.
Сокрул ымплетеште де зор ын фаца касей о фрынгие гроасэ кыт мына; ун капэт ал фрынгией е ын мына сокрулуй, яр челэлалт е легат де унул дин стылпий че сусцин подяуа стрешиней. Май скуйпэ омул ын палме, май рэсучеште ацеле ши де одатэ се интересязэ:
— Азь ын че зи сынтем?
Кыт ай клипи, нора шь-а скос чорапий, сутиенул… а ши цышнит глонц афарэ…
— Ну-й лунь?— зиче ши се’ндряптэ спре куптораш, се апукэ сэ фрече ку нисип о тигае.
— Лунь?—дезлягэ фрынгия де ла стылп, о потривеште пе кот, ый ынчаркэ тэрия, апой о анинэ де стрешина касей, унде май атырнэ вре-о шапте фрынгий кам де ачеяш мэриме ши гросиме.—Ну крезь к’ар требуи сэ апарэ?!
— О сэ се’нтымпле о ненорочире, ятэ че симт еу,— офтязэ нора, привинду-й мунка.
— Доведеште-мь!— се зборшеште бэтрынул, дар ну се ласэ дин мункэ. С’а апукат сэ факэ алтэ фрынгие.
— Ла че-ць требуе атытя фрынгий?
— Ту н’ай ку че те окупа?
— Еу ам… дар яр ай с’о пэцешть, ай сэ везь!
— Яр ынчепь?
— Ну ци-й де ажунс че ць-ау фэкут май дэунэзь, кынд ай болдит аеропланул ку прэжина?!—се’нжунгие а рыде нора, кэ ну-й плаче де фел ынкэпэцынаря сокрулуй.
— Тотуш, ам сэ те трэснеск…— ласэ сокрул мунка ши се ындыржеште ла норэ, дар се опреште, зиче:—Че пот сэ не факэ, а, кэ де ашезат авионул ну-л пот ашеза аич. Везь, ба е рыпэ, ба е дял, песте тот петре, пе вале — рыул… Ехе, дакэ путяу ей сэ се ашезе!..
— Ши дакэ ынтр’о бунэ зи саре унул дин ей песте пой ку парашута?
— Дар кум о сэ урче ынапой?!
«Ынтр’адевэр, кум о сэ урче ынапой ын авион нямцул»,— се гындеште нора ши ну май зиче нимик, се апукэ де фрекат тигая.
Дар сокрул о пишкэ:
— Де че тачь?!
Таче нора, е фемее, че сэ спунэ?
Сокрул ар май спуне чева, дар се ауде муӂетул жалник ал вачий дин вале. Я коаса дин копак, есе прин поартэ.
Мерӂе, мерӂе ши кынд ажунӂе пе вале, унде е ярба май маре, се апукэ сэ косяскэ.
Хышкь, хышкь, хышкь.
Косеште ындыржит, дар дин кынд ын кынд се уйтэ спре чер.
— Кум аша сэ н’апарэ атыта тимп?.. — зиче ел ши стригэ ла норэ.— Да поате азь ну-й лунь?!
Хышкь., хышкь, хышкь — косеште апэсат сокрул.
— Вий сэ мэнынчь сау ну?!—стригэ нора дин оградэ.
Дин партя сокрулуй ну вине нич ун рэспунс, Сокрул косеште май департе, роит де гындурь.
Хышкь, хышкь, хышкь. Ярба-й маре, ярба-й моале. Хышкь.
Се ауде дин ноу рэӂетул трист ал вачий ши сокрул ласэ коситул. Адунэ ун брац бун де ярбэ, се’ндряптэ спре пэпушоиште.
Ын пэпушоиште е ун нэдуф, сэ казь дин пичоаре. Широае кург де пе витэ.
Арункэ ярба ла вакэ, апой о дезлягэ ши о лягэ де ун туфар каре е чева май ла о парте ши е ку умбра май маре. Тот аколо сокрул зэреште оиле ынгесуите де кэлдурэ, ле привеште ун пик ши есе дин пэпушоиште, дар ну се май ынтоарче ла коасэ. Се’ндряптэ спре касэ.
Ажунӂе ын оградэ, ротеште привиря ын жур, ну зэреште чея че каутэ, се’ндряптэ спре партя де гард дин спателе касей, се апукэ сэ змулгэ парь дин гард.
— Ши че-о сэ зикэ Андрей, кынд а вени, кэ ел а фэкут гардул?!— ыл пробозеште нора, каре л-а тот урмэрит сэ вадэ че аре де гынд сэ факэ сокрул де с’а апукат сэ дэрыме гардул.— Ши вий сэ мэнынчь?!
Сокрул ну рэспунде.
Ридикэ патру парь пе умэр, каутэ ку привиря пе унде-й топорул, ыл зэреште пе приспэ, ыл я, май ротеште привиря ын жур.
— Вий сэ мынчь сау ну?!— ый стригэ дин ноу нора.— Мынкаря се рэчеште.
Дин партя сокрулуй — нич ун рэспунс. Есе пе поартэ, се дуче ын вале, диспаре ын пэпушой, се’нтоарче, я ун брац де нуеле дин гард, ыл дуче ын вале, се’нтоарче, май я ун брац… де патру орь с’а дус ши а венит, ши яр се дуче, тэкут.
— Доамне, ындэрэтник ка ши фиу-су!—апроапе кэ плынже нора, — паркэ еу аш фи де винэ кэ немций ышь бат жок де ной… татэ!
Дииспре пэпушоиште ынчеп сэ се аудэ ловитурь. Сокрул мунчеште ындыржит ын пэпушоиште. Бате ун пар, алтул.
— Оаре че й-о дат прин кап сэ май факэ, а?!—се’нтрябэ ла куптораш нора.
Я ун улчор де пе маса де лынгэ куптораш, я полоникул, ымпле улчорул ку борш, тае о букатэ де мэмэлигэ.
— Сфинте, с’а рэчит ку тотул мэмэлига аста…
Тае мэмэлига, о ынфэшоарэ ынтр’ун золник, я о лингурэ, о стракинэ, пуне тотул ынтр’ун кош, есе прин поартэ, се’ндряптэ спре пэпушоиште, де унде ловитуриле топорулуй се ауд тот май ынвершунат ши май ынвершунат.
— Ши че-о сэ ясэ дин тоатэ повестя аста?— ыл ынтрябэ нора кынд ыл гэсеште пе сокру бэтынд парь ын журул оилор, дар сокрул ну-й рэспунде нимик. Мунчеште ындыржит.
Май бате ун пар, алтул ши, пофтим, ши ал патруля е бэтут.
— Окол фак,— рэспунде ын сфыршит бэтрынул. Ридикэ нуелеле кыте уна, ле потривеш’ге ынтре парь, астфел формынд ун фел де окол ын журул оилор ши вачий тотодатэ.
— Ши крезь кэ немций н’ау сэ вадэ дин аероплан унде аскунзь анималеле?!
— Цине!
— Че сэ цин?
— Нуяуа аста.
— Аша?
— Акум дэ сырма чея… чялалтэ зик!
— Оф…
Сокрул скутурэ палмеле дупэ че креде к’а фэкут лукрул, май привеште о датэ креация са, апой се’нтоарче пе кэлкые, есе дин пэпушоиште, уйтэ де норэ ши се опреште нумай кынд ажунӂе ла коасэ.
Ридикэ коаса, дар нора ну-л май рабдэ. Л-а ши ажунс дин урмэ.
— Орь мынчь, орь трынтеск улчорул иста… кыт се поате сэ ымблу ку мынкаря дупэ тине… уйтэ-те кум арэць.
— Да кум арэт?
— Паркэ ешть ун драк, мэ яртэ. Спалэ-те!
Пробозяла ку спэлатул сокрул о примеште, ласэ коаса, фаче кыцьва пашь спре апа пырэяшулуй, дар кынд требуе сэ сарэ песте о браздэ де ярбэ, уйтэ де спэлат. Ыншфакэ дин ноу ун брац ши яр се’ндряптэ спре пэпушоиште, унде, одатэ ажунс ла микул окол, арункэ оилор ярба ши яр есе сэ май ее ун брац, дар нора ну-й май пермите сэ дукэ яр ярбэ ла ой.
— Спалэ-те… ам сэ дук еу ярбэ анималелор дакэ требуеште!— апроапе кэ-й змунчеште нора шумуягул дин браце… се дуче…
Кынд есе де а коло, ыл гэсеште пе сокру ашезат лынгэ золникул ку мынкаре; мэнынкэ, местекэ лунг, ын тэчере, ку привиря ын гол.
«Ый слаб сокрул, де абя се ынкягэ,— констатэ нора.— С’а спэлат, дар аста ыл фаче паркэ ши май стрэвезиу. Слаб, небэрбиерит ши фоарте-фоарте обосит.Де кынд ку авионул иста,..» Ыл привеште нора ку драг, дэ май апроапе де ел пиперул, мэмэлига, стракина.
— Мэнынкэ, татэ… Май ынколо, ам сэ те бэрбиереск!
— Омул дакэ пэрэсеште локул унде с’а нэскут, унде а трэит, ну май аре нимик ын вяцэ…— ынчепе сэ ворбяскэ пе неаштептате сокрул.— Дакэ а пэрэсит баштина, е морт! Требуе сэ те ций де баштинэ ка помул ку рэдэчиниле де пэмынт. Ной н’авем дрептул сэ пэрэсим каса… Ши аста, бинеынцелес, дакэ врей сэ-л аштепць пе Андрей… дакэ ну — поць плека унде дорешть. Еу унул — аич рэмын!
— Кум де’ндрэзнешть сэ крезь, татэ, к’аш путя плека ши сэ те лас сингур?!
О клипэ де тэчере гря. Апой бэтрынул скимбэ ворба:
— Ай вэзут фрынгииле пе каре ле-ам ымплетит?
— Вэзут.
— Ку еле о сэ ши добор фрицул… М’ам гындит бине ын ачесте кытева зиле кум сэ дау авионул жос. Ку арканул! Ун капэт ал арканулуй ам сэ-л лег де сарай, яр челэлалт капэт, ку лацул, ам сэ-л арунк аеропланулуй ын кап! Дин кытева орь — ыл нимереск…
— Стай ун пик…— се кручеште нора.— Кум адикэ сэ леӂь арканул де сарай?! Врей сэ рэмынем фэрэ сарай?!
— М’ам гындит еу, ну-ць фэ проблеме… нумай сэ май апарэ аеропланул!
Аеропланул, уйте-л кэ ши апаре. Се тырые пе де асупра апей. Трече ун кот ал рыулуй, алтул, се фуришазэ ка о фярэ спре прадэ, ынаинтязэ фэрэ згомот ши де одатэ, пофтим, а ши цышнит ын сус ши, ятэ-л, се ласэ, ка ун мал, песте ограда сокрулуй.
Бэтрынул ку нора ау ши сэрит ын пичоаре. Нора е спериятэ, дар сокрул с’а ынвеселит кяр. Урмэреште де пе вале аеропланул ши кикотеште:
— Ау крезут к’о сэ ле пун пе сарай пурчелул!.. Ау крезут кэ м’ау сперият… Да аста ну врець сэ мынкаць?!
Аеропланул, дакэ ну зэреште нимик де хэлит прин оградэ, ажунже хэт дупэ касэ, ынтоарче ын аер, дескоперэ сокрул, нора, се ласэ ка ун вал страшник де апэ
ынспуматэ песте адынкул вэий, спре сокру ши норэ.
Ку нора ну се веде че се май ынтымплэ, ку сокрул, ынсэ, се веде ка ын палмэ.
Примул лукру пе каре вря сэ-л факэ сокрул, е кэ вря сэ пунэ мына пе коасэ, сэ ынтымпине авионул ку коаса.
А ши луат бэтрынул коаса ын мынэ, дар пря маре-й дихания де машинэ. Вине атыт де страшник спре бэтрын, ынкыт мошул ну гэсеште алтчева сэ факэ, декьи сэ арунче кыт коло коаса ши сэ алерже дупэ аркан. Фуӂе ынаинтя авионулуй.
— Арканул!—стригэ.— Арканул!
Бэтрынул саре ынтр’о парте, ын алта, аеропланул ынсэ ну се ласэ, лунекэ пе алэтурь ши яр ревине.
— Арканул!— рэкнеште ши фуӂе спре касэ.
Ятэ-л ажунс ын оградэ.
Ятэ-л, ыншфакэ арканул де пе приспэ.
Ятэ-л алергынд ку арканул ын вале.
— Ха, апроприе-те, тикэлосуле!—стригэ бэтрынул ши проптеште стрынс пичоареле ын костишэ. Арункэ ар-канул. Арункэ. Арункэ. Арункэ.
Паркэ ар фи о луптэ динтре ун ом ши ун таур несупус. Аеропланул вине директ спре бэтрын, бэтрынул дин ноу авынтэ арканул, дэ греш, дар яр е гата де луптэ. Ротеште де асупра капулуй арканул, аеропланул се ынтоарче ундева песте рыу ши яр вине. Ши май страшник паре. Се кутремурэ черул ши пэмынтул.
— Татэ!— рэкнеште нора.— Ау сэ те учидэ!
— Те омор!— рэкнеште, ла рындул сэу, сокрул.— Принде капэтул либер ал арканулуй де чева! Ши май репеде!
Нора салтэ капэтул либер ал арканулуй, се уйтэ ын жур ынгрозитэ. Ну штие де че сэ анине арканул, ши аеропланул яр вине.
— Де че сэ-л анин, татэ?!
Авионул е ши май апроапе.
Бэтрынул яр арункэ арканул.
— Л-ам анинат!— рэкнеште сокрул.— Цине!
Рыс ши плынс. Арканул ынтр’адевэр с’а анинат де упа дин арипиле аеропланулуй, дар акум алта-й буба, аеропланул ый тырые пе амындой прин колбул ши петреле костишей.
Сокрул ку нора цин арканул, дар аеропланул ый ты-рые, сар петиче дин хайнеле мошулуй ши але нурорий. Ну се ласэ ынсэ бэтрынул.
— Цине!— стригэ ла норэ.
Хохотеск фриций. Ынклинэ пе неаштептате аеропланул пе арипа унде с’а принс арканул ши арканул лунекэ де пе арипэ… С’а елиберат аеропланул дин аркан ши акум вине страшник, порнит сэ факэ о ненорочире…
Уника скэпаре а бэтрынулуй е с’о ее ла фугэ…
Аляргэ, каде, авионул ыл стривеште ку бурта де пэмынт, се дуче, дар яр ынтоарче ши атыт де нэпразник, ынкыт мошул ну доведеште сэ факэ нич зече пашь, кэ яр требуе сэ се трынтяскэ ла пэмынт ши де дата аста ын апа рыулуй ын каре а май фост кындва писат, Ши авионул трече яр атыт де апроапе де пэмынт, ынкыт ци се паре кэ н’а май рэмас нимик динтр’ынсул, а фост стривит.
Ну, есте, е виу мошул, нумай кэ требуе сэ се змулгэ бине дин нороюл ын каре с’а афундат… Скоате капул, дар яр вине авионул.. Ну поате фаче алтчева, декыт сэ се прэвале пе спате, сэ ынтиндэ мыниле спре авион, кипуриле, мэ предау… гата!
— Дат пурчел?! — стригэ немций.
— Дат!—се роагэ сокрул ши стригэ ла норэ.—Дэ друмул май репеде ла о оае!
— Че-ай спус?— н’ауде бине нора.
— Дэ друмул ла о оае,— рэкнеште ынфурият бэтрынул, кэ авионул, ятэ, яр се ласэ песте дынсул ши ел е кишкэ де апэ ши норой.
— Дат?!— стригэ нямцул.
— Дат! Дат!— нумай апукэ сэ рэспундэ бине бэтрынул ши яр есте афундат ын апэ.— Дэ-ле о оае— рэкнеште яр ла норэ.
Авионул май фаче ун окол, зэреште апой прада, се ласэ дин ноу пе-о арипэ, ынчепе сэ урмэряскэ оая пе каре нора а скос-о дин пэпушой.
— Да кум де-а ешит оаре оая чея?!— ынтрябэ мошул де унде се афлэ, де паркэ ну ел а фост ачела каре порунчисе адиняорь нурорий сэ дее нямцулуй о оае.
Оая аляргэ, бехэе.
Аеропланул ышь скоате дин ноу кэнжиле. Ынтый уна, апой алта… Се десфак кэнӂиле ши акум се ласэ ка ниште гяре песте оае. О анинэ токмай лыпгэ апэ ши о дуче ын кэнӂиле де фер. Дар май вор чева немций, кэ стригэ.
— Че май вор?—ынтрябэ бэтрынул респирынд дин греу.
— Цэран мыне принс пеште,— стригэ де сус немций.— Фриц врут пеште…
— Гата,— се хотэрэште де одатэ бэтрынул.
— Стай, ынкотро?— се буймэчеште нора вэзындул пе сокру депэртынду-се.
Авионул се дуче, дар ши сокрул се дуче.
Нора се уйтэ ын урма сокрулуй, се уйтэ ын урма аеропланулуй.
— Татэ! ши еу че сэ фак?!
Ши нумай дупэ че трече рыул, сокрул ый стригэ:
— Мэ дук яр ла друмул чела. Ну се поэте сэ ну трякэ вре-ун крештин каре мь-ар вени ын ажутор. Ту я сама де анимале! Ши ну те мишка дин фаца касей!..

IX.
Друмул, деспре каре с’а ворбит, е ун друмушор че трече ла вре-о трейзечь ши чинч де километри де каса бэтрынулуй. Друмул ачеста пе тимпурь буне хрэня бэтрынул. С’а терминат, сэ зичем, саря, улеюл, кибритуриле — бэтрынул ешя ла чел друмушор. Пынэ ла стацие ыс шайзечь де километри, пынэ ла ачел друм — мулт май пуцин. Ши унде май пуй кэ-й ярнэ, нинӂе, бат вынтурь. Друмул ыл салва. Май бине зис, оамений каре тречяу пе ачел друм ыл салвау. Лумя се дучя спре стацие, ел ле ешя ын кале. Мулць ыл куноштяу, де департе ыл салутау сау ый стригау кэ н’аре рост сэ се май апропие де ей, кэ н’ау че-й да. Друмул пе тимпурь а ынсемнат мулт. Дакэ-шь аминтеште, се поате спуне, кэ л-а ши ынсурат. Ера флэкэу. А ешит ынтр’о зи ку татэл луй ла друмул куноскут дупэ те мирь че, аколо а ши зэрит-о пентру прима датэ пе виитоаря социе. Ера ынтр’о кэруцэ ку бэрбатул ей. Ла ынчепут нич ну бэнуя кэ бэрбатул че мына каий е соцул фетей ачелея. С’а гындит кэ-й поате ун фрате де ал ей. Амындой ле-ау зымбит, амындой ле-ау арэтат че дук ла стацие де вынзаре, ау ши луат чева, ел акум ну-шь май аминтеште че, паркэ ниште пруне ау кумпэрат… да, аша а фост. Бэрбатул сау флэкэул де лынгэ тынэра каре тот зымбя ый турна татей ынтр’о трайстэ пруне, яр ел се уйта зэпэчит ла фата каре-й плэкусе кяр де ла прима ведере. Ау луат пруне ши с’ау деспэрцит: ел ши татэл с’ау ынторс ын сат, яр кэруцаший, фата ку бэятул чела, с’ау дус май департе, спре стацие, кэ май авяу ши алтеле де вындут. С’ау деспэрцит, дар дин зиуа ачея гындуриле дуй ау фост мереу ла сурысул ачелей фете. Май тырзиу тата нич о датэ н’а штиут унде-й диспэря нопциле фиул. Кредя кэ е ла пескуит, дар ел фэчя че фэчя ши алерга ла друмул чела. Се’нторчя де аколо учис, обосит, дар ну-шь пердя кумпэтул. Ба кяр с’а апукат сэ вындэ пеште ускат ла ачел друм. Ку ынвоиря татей, десигур. Приндя пеште, ыл уска ши ешя ла друмулецул куноскут. Нумай сэ вадэ кипул дорит. Ши й-а фост дат с’о ынтылняскэ дин ноу. Еа ера тот ку ынсоциторул чела, кэ аша ши ну штия чине ера бэрбатул дин кэруцэ. Ши фата яр й-а зымбит. Ши ел а континуат сэ винэ ла друм. Одатэ с’а луат дупэ кэруцэ. Ый сурыдя фетей ши се циня де кэруцэ. Кэруцашул ну-л ведя, дар ел веня дин урма кэруцей. Се циня пе маржиня друмулуй, принтре копачь, ши ну-шь рупя окий де ла фатэ. Кяр ын ноаптя ачея а ши фурат-о. С’а цинут де дынший пынэ а ешит луна. Кынд а аципит ши кэруцашул, ши фемея сау фата, ел с’а апропият де кэруцэ ши кум каий ынаинтау ынчет пе друм, ел а апукат фемея де деӂетул чел мик де ла пичор ши л-а стрынс ушор. Л-а стрынс о датэ, апой ынкэ о датэ ши кынд а дат сэ стрынгэ деӂетул а трея оарэ, фемея сау фата с’а ридикат ынчет дин кэруцэ ши, фэрэ а спуне о ворбэ, а коборыт ши бунэ коборытэ а фост. Май тырзиу а афлат де ла дынса кэ еа ера, нич май мулт нич май пуцин, соция кэруцашулуй, дар че путя сэ се май факэ, дакэ амындой се топяу унул пентру алтул? Аша с’ау ши кэсэторит, яр дупэ моартя бэтрынилор ей ау рэмас сэ трэяскэ ши сэ факэ ымпреунэ патру копий, пе каре й-ау пердут ку ынчетул, яр пе ал чинчиля, Андрей, аша ши н’а май апукат, сэрмана, сэ-л вадэ кэсэторит. Бэтрына а мурит ши акум се одихнеште суб мика круче ле лынгэ ачел плопушор дин пряжма касей… Ши ел, ятэ, яр а вепит ла друмул чела. Нумай кэ алте невой л-ау скос азь ла друм.
Бэтрынул шеде пе марӂиня друмулуй ши тот тресаре. Се уйтэ ын стынга, ын дряпта друмулуй — доар копачь ши атыт. Нич ципение де ом. Линиште де пэдуре. Луна апаре… ши-апой диспаре…
Е атыт де тырзиу ши атыт е де обосит бэрбатул, ынкыт ну май ынцелеӂе че се ынтымплэ ку дынсул, висязэ сау веде ку адевэрат. Паркэ ар ведя ниште фете, трей-патру фете фрумоасе, каре се фуришазэ пе лыпгэ дынсул ка ниште капре. Фетеле трек линтр’о парте а друмулуй ын чялалтэ. Ау ешит дин десишул ын каре шеде бэтрынул ши ау диспэрут песте друм, ын алт десиш…
Се трезеште бэтрынул ши катэ ынкуркат ын жур.
О бэтрыйоарэ вря сэ трякэ ын грабэ друмул, дар ыл зэреште пе бэтрын, се рецине. Е фоарте емоционатэ, спериятэ кяр.
Ту?
— Еу,— ый рэспунде бэтрынул.
— Д’апой м’ай сперият… птфю, птфю… Нич де кум ну те поць дебараса де аеропланул чела!
— Дакэ аш гэси пе чинева сэ-мь винэ ын ажутор…
— Де унде сэ се ее пе аич оамень… Де кынд ку рэзбоюл, друмул е пустиу… Ымблу прин пэдуря аста ку фетеле, ымблу… дар кыт те поць аскунде? Ыць ынкипуй че-о сэ фие дакэ дау немций песте фетеле меле?! Поате не поць ту ажута ку чева?! Дой ань аскунд де-акум фетеле ын пэдуре!
Бэтрынул венисе ынкоаче дупэ ажутор ши бэтрына песте каре а дат, уйте, ый чере ажутор.
— Кум сэ-ць ажут, кынд везь че се фаче ку мине…— офтязэ бэтрынул.
— Мамэ!..— рэсунэ дин туфарий де песте друм о воче де фатэ.
— Але тале ерау?—дескоперэ бэтрынул фетеле.
— Але меле.
Челе патру фете але бэтрыней, уна май фрумоасэ декыт алта, дар сперияте ши кинуите, аштяптэ бэтрына.
— Мамэ!.. — стригэ яр уна дин еле.
— Апой ной пе дучем май департе, кэ се луминязэ… — офтязэ дурерос бэтрына ши се дуче.
— Ынтр’ун час бун,— ле дореште бэтрынул ши се ридикэ, се уйтэ ынкуркат ын жур… — Ей, чине м’ажутэ?!

X.
Нора плынӂе ынчет. Бэрбиереште сокрул пе ун скэунел ын мижлокул огрэзий ши плынӂе.
— Татэ… сокруле…
— Доведеште-мь!
— Че сэ-ць доведеск… ынтр’о бунэ зи ау сэ не ее ши вака, ай сэ везь!
— Кум?!
— Ши нич ну-й ворба де вакэ…
— Дар деспре че-й ворба?!
— Оф, ну причеп, дар нич ну вряу сэ причеп… Симт к’о сэ се термине рэу ку ной… Дакэ ар фи мэкар Андрей акасэ… дакэ ар фи Андрей аич.. Хай сэ фуӂим, татэ, сэ лепэдэм тотул ши сэ фуӂим!
— Ынкотро, проасто?! Ту, норэ, мулцэмеште луй думнезеу кэ се афлэ каса аста а ноастрэ департе де шоселе, кэй ферате… нямцул н’аре интерес сэ ажунгэ пе жос пынэ аич, дар штий че се алеӂя дин ной дакэ тречяу немций пе жос пе аич?! Ятэ че кред еу: кум апаре афуриситул, не аскундем ын беч. Лас’ сэ се’нвыртэ, лас’ сэ стриже. О сэ се ротяскэ, о сэ се ротяскэ ши-о сэ се дукэ.
— Паркэ н’ам май стат ын. беч!
— Дар акум н’о сэ ешим. Лас’ сэ факэ че вря —ну ешим! Я сама к’о сэ мэ тай!.. Я дэ бричул сэ-л май аскут.
Бэтрынул аскуте бричул де куря, нора — ыл сэпунеште.
— Еу кред к’о сэ се ынтоаркэ де акум мыне диминяцэ. А фост доар ши аша чева. Се дучя спре фронт азь, сэ зичем, дар се’нторчя мыне… Я везь: акум тае бричул?!
Ын мижлокул огрэзий нора бэрбиереште сокрул. Сокрул шеде пе ун скэунел, яр нора лукрязэ: фоарфека, бричул, пэмэтуфул…
Бэтрынул ынтинереште вэзынд ку окий. Аста, ынсэ, паре сэ-л интересезе май пуцин пе бэтрын. Нора ыл тот бэрбиереште, ел тот пуне мына ла окь, скрутязэ черул. Офтязэ:
— Збоарэ спуркэчуня спре фронт, я о оае ши о дуче ынколо. Збоарэ ынапой, яр вря сэ ле дай… Гата?
— Гата,— рэспунде нора ши се уйтэ че-ар май авя де потривит ын барба мошулуй. — Гата.
— Хай сэ’нкидем вителе, кэ-й тырзиу.
— Поате, тотуш, ле лэсэм ын пэпушоиште?
— Сэ дее лупий песте дынселе?! Сара о сэ ле адучем ын оградэ, яр диминяцэ девреме о сэ ле дучем ынапой…
— Атунч еу хрэнеск гэиниле ынаинте де а ле ынкиде… ту адэ вака ши оиле!
Ши фэрэ спуселе нурорий сокрул штие че аре де фэкут, е де акум департе… А ши ажунс ла пэпушоиште… дезлягэ вака… скоате оиле… ле гонеште дин пэпушоиште… ле мынэ спре апа пырэяшулуй… О оае шкьопэтязэ… о принде… ый черчетязэ пичорул… нимик грозав. О петричикэ ый нимерисе ын копитэ. Арункэ петричика, плеснеште ушор оая ку палма.
— Ах, дакэ н’ар фи фост сэ винэ рэзбоюл иста, че вяцэ ам фи дус ку фиул, ку нора, поате ши ун непоцел авям азь!—се уйтэ ын жур, ындямнэ оиле.— Хай, сэтураци-вэ де апэ, драӂеле меле… сурата воастрэ с’а простит. Дакэ ну ешя дин пэпушой…— мынгые сокрул анималеле, каутэ ка амындоуэ оиле сэ ынтре ын апэ, сэ ее сатуре де апэ… апукэ апой вака де курмей ши се я пе урма оилор…
Кынд се веде ын оградэ, стригэ нурорий:
— Еу ам сэ мулг оиле, ту — вака…
Нич нурорий ну требуе сэ-й спуй а доуа оарэ че аре де фэкут. А луат доница, с’а дат спре вакэ…
Шь-а суфлекат ши сокрул мынечиле, шь-а спэлат ындесат мыниле, каутэ апой пе унде е доница ын каре мулӂе де обичей оиле, о клэтеште, аступэ о крэпэтурэ каре ласэ сэ кургэ апэ дин доницэ, ынтрэ ын окол, принде прима оае каре-й май ла ындемынэ, се апукэ с’о мулгэ… веде кэ оая слобоаде пуцин лапте ши болможеште:
— Сэ ну уйтэм сэ адучем анималелор ниште ярбэ песте ноапте…
— Мэ дук еу сэ ле адук…— се деспринде нора де лынгэ вакэ.—Тот атыта н’ам де че мулӂе вака аста, а дат о канэ де лапте, ши атыт…
— Де унде сэ дее… Сэ стай о зи ынтрягэ ын нэдуфул дин пэпушой…
— Сиряка!
— Атунч адэ май мултэ ярбэ…
— Бине. Ам сэ фак о сарчинэ маре.
Спуне нора ши нич н’ажунӂе ла поартэ кэ ши’нчепе а стрига:
— Вине! Фуӂь, татэ! Вине!
Аеропланул, десигур, е ынкэ департе. Се май пот фаче мулте, дар буймэчяла-й маре. Аляргэ сокрул ынколо, ынкоаче, вырэ ун скаун ын касэ, дэ песте доница ку лапте, о рэстоарнэ, ридикэ доница, ши н’а рэмас пик де лапте ын еа.
— Мама луй де вяцэ! Мереу не принде пе непусэ масэ… ын беч ам спус! Фуга ын беч!
Аеропланул се ынвырте пе де асупра касей, яр ын беч е о линиште морталэ. Се ауде кум авионул фаче ун черк де асупра касей, ынкэ унул, ши ынкэ унул.
— Мэ тем,— шоптеште ынчет нора.
— Доведеште-мь.
— Ынкипуе-ць кэ трынтеште о бомбэ.
— Ши че-о сэ крапе атунч?
— Ну штиу де че, дар еу ын беч мэ тем май таре.
Авионул а трекут ла ал патруля черк. Вуетул луй креште, дескреште, креште ши яр се перде…
— Ешим?
— Май аштептэм.
Нора дырдые де фриг, яр авионул тот се ауде, се ауде…
— Ми се паре кэ с’а оприт де асупра бечулуй,— зиче нора де одатэ.
— Ну фи проастэ, нич пасэря ну се поате опри ын аер, дармите…
— Дар де че ну се ауде?!
Ынтр’адевэр, афарэ е о линиште морталэ. Фиор рече трече прин бэтрын, прин норэ.
Ши пе неаштептате — афарэ тэрэбой немайаузит: гэиниле, вака… паркэ ау кэпият! Коткодэчялэ, рэӂет, бехэит…
— Че-й аста?—саре, се арункэ прин безнэ бэтрынул афарэ.
Афарэ-й тотул алб. Дин чер пынэ ла пэмынт нумай праф алб.
— Че-й аста?— се ауде вочя сокрулуй, ши тушеште.
Ел тушеште, нора—тушеште. Ши оиле се ауд стрэнутынд, яр вака а ынчепут сэ рагэ ынкыт те трек фиорий.
— Че ау фэкут?!—урлэ ын мижлокул огрэзий сокрул, алб дин кап пынэ ын пичоаре. Ынтрябэ ши тот ел пе лок се сперие де че дескоперэ.— Не-ау стропит ку пучоасэ! — ши о я разна дин оградэ, аляргэ спре рыулецул дин вале…
Ши нора е албэ дин кап пынэ ын пичоаре де праф. Нич еа ну веде, ну’нцелеӂе нимик. Се’нвырте пипэинд прин оградэ.
— Татэ, унде ешть?!
Сокрул се скуфундэ ын апэ, есе.
— Нимик ну вэд! — ӂеме ел. — Че сэ фак?.
Нора вине ши еа аюря спре рыу.
— Татэ, унде ешть?
— Ыс аич, ла драку! Че-й ын оградэ?
— Ну штиу. Ымь паре кэ оиле ау перит..,
— Ши ту ай венит сэ-мь спуй тоате ачестя?! Марш! Марш!— стригэ сокрул ши примул цышнеште дин апэ аша кум есте. А уйтат де тоате.
Фуӂе спре касэ ши кынд дэ де челе доуэ оице албе де праф ши кырлигате ын бэтэтура касей, каде ын ӂенункь, ле купринде, ле пипэе, ле скутурэ, трынтеште апэ песте дынселе… Ын задар ынсэ… Каде песте ой, ле купринде ка пе ниште фиинце драӂь ши скумпе: Бочеште:
— Оица мя, бырсана мя…
— Татэ…
— Тачь.. Оица мя, бырсаиа мя..,
— Татэ..
— Тачь!.. Скумпеле меле… драӂеле меле…
— Хай, татэ,— ыл ындямнэ нора.— Уйтэ-те кыт де тырзиу с’а фэкут… ши май авем мулте де фэкут ын ограда аста… Ну ць-ам спус еу сэ не дучем де аич?! Акум ам рэмас нумай ку вака.
— Да унде-й вака?—саре сокрул.
Вака е ын афара огрэзий, дар е албэ тоатэ де праф. Се репеде спре вакэ, о пипэе, о скутурэ ку палмеле, суфлэ прафул де пе вакэ, яр кынд веде кэ ну-й реушеште, се бырзоеште ла норэ:
— Да че-мь стай?
— Да че сэ фак?
— Апэ! Адэ апэ!
Стропеск вака ку апэ, се апукэ с’о штяргэ ын грабэ, дар ку кыт стропеск вака ку апэ, прафул ну каде ба димпотривэ, се’нтэреште. Прафул с’а префэкут ыптр’ун фел де алуат каре пе лок се ынтэреште. Е ка пятра пэрул вачий. Сунэ.
— Че-й аста?— се сперие бэтрынул. Ши-шь пипэе пэрул де пе кап.— Баць ын кап ши сунэ!..
Немций й-ау стропит ку чимент.
Песте ун тимп — морь де рыс кынд ый везь. Сокрул е тунс килуг, нора ла фел. Ба ши вака-й тунсэ!
Мунческ амындой ын курте, спалэ песте тот, кэч де мункэ есте. Сокрул е атыт де окупат, ынкыт нич ну веде кэ арункэ о кэлдаре де апэ песте норэ.
— Хо, че-й ку мата?!— саре нора ла о парте.
— Штий унде-й локул луй слаб?
— Деспре че ворбешть?
— Деспре аероплан ворбеск… штий унде-й буба луй? Вынтоайка!
— Че?!
— Моришка аста каре се ынвыртеште ла ботул луй, ай причепут?!
— Еу вэд кэ нич де кум ну врей сэ те потолешть?!
— Ту аскултэ-мэ че-ць спун… Ятэ, дакэ й-ам ынкурка моришка, с’а дус дракулуй. М’ам ши гындит че требуе сэ фачем. Арканул е кестие бунэ, дар е пуцин. Ну кред ка фрицул сэ фие май хытру декыт ной. Хай, ла мункэ!
— Дар е тырзиу, татэ. Вряу сэ дорм.
— О сэ дормь, кынд о сэ доборым фрицул!
— Ши-апой ми-й фриг.
— Мунка ынкэлзеште. Хай!..
Луна се ридикэ — сокрул ку нора тае чомеӂе.
Луна кобоарэ— сокрул ку нора тае фрынгий ши лягэ бецеле.
Луна сэ апунэ — сокрул ку нора лукрязэ.
— Ынкипуе-ць кэ луна ый аеропланул каре се ласэ песте оградэ… аша?.. Аша! Акум ту требуе сэ арунчь ачесте доуэ беце легате ку капэтул иста де фрынгие песте лунэ, адикэ песте вынтоайка авионулуй…
— Ши че-о сэ ясэ дин аста?— ши май мулт тремурэ де фриг ши обосялэ нора.
— Че-о сэ ясэ, о еэ везь… Ун фел де ымблэчиу… Дакэ бецеле кад де-о парте ши де алта а вынтоайчей, с’а зис ку фрицул… ынчаркэ!
— Еу сэ ле арунк?
— Штпу кэ ну еу… еу ам сэ ’нчерк сэ-л анин ку арканул. Ту о сэ шезь ку бытеле астя дупэ гард, вино дупэ мине… яка аич… Ту ай сэ атачь аеропланул де аич, яр еу дни фаца сараюлуй. Акум, те ынтребь, де че еу дин фаца сараюлуй ши ту де аич? Дакэ ай обосерват, анималул, аич ынчепе сэ кобоаре ши кобоарэ апроапе бруск, аша-й? Ту де дупэ гард арунчь бецеле тале песте вынтоайкэ, яр еу ам сэ-л аштепт ку арканул дупэ са,оай, адикэ ын фаца касей. Ту де аич ай сэ-л ынкылчешть ын чомеӂеле тале, еу де-аколо ам сэ-л ынтылнеск ку арканул. Те асигур, н’ау сэ май доряскэ дупэ аста пурчей фрипць… с’а фэкут?
— Ау сэ не ымпуште, татэ, ай сэ везь…
— Н’ау сэ не ымпуште, кэ ей ау невое де ной вий, алтфел н’аре чине сэ ле дее де крэпэт… Аша, акум я май ынчаркэ о датэ дакэ арканул меу е легат бине де сарай.
— Ць-ам спус к’о сэ рэстурнэм сараюл.
— Май легэм ши де копак,— чея че ши фаче по лок бэтрынул…—Аша… Ши акум че не рэмыне де фэкут? Аха, сэ май арункэм!
— Дар мэ дор мыниле.
— Деатыта ши требуе сэ май арунчь, мыниле сэ се деприндэ. Апучь бэцул де капэт ши-й фачь вынт ка песте лунэ… Не-ам ынцелес? Зи-й! Аша, бине!
— Ши дакэ ей ашазэ авионул дупэ дял, дупэ дял аколо е кымпие, ашазэ авионул ши вин ла ной пе жос ку армеле?! Де че н’ар фаче-о ынтр’о зи?
— Ну май ашазэ ей никэерь авионул, кэ дакэ путяу, демулт ыл ашезау… Ши нич арме н’ау, кэ дакэ авяу, демулт трэӂяу… Е ун аероплан каре дуче пошта… Да де че раӂе вака?
— Ам легат-о ын сарай.
— Ши-атунч де че раӂе?
Нора де одатэ се дезметичеште:
— О фи апэрут яр шарпеле чела ши-о суӂе!
Динтр’о сэритурэ сокрул е лынгэ вакэ.
— Христоший мэ-тий де фриц,— ынжурэ выртос сскрул ши к’о ловитурэ скуртэ де чомаг добоарэ шарпеле, каре кум суӂя аша суӂя вака, ынколэчит пе пичорул ей.
Скуйпэ сокрул песте дихание ши-апой гэсеште де кувииицэ сэ ынкее зиуа де азь:
— Ши акум ла кулкаре!.. Гата!

XI.
Дар кум сэ дормь? Дар кум сэ дормь? Дар кум сэ дормь?
Сокрул ауде ши н’ауде, доарме ши ну’нцелеӂе — доарме сау висязэ:
Каса-й ын флэкэрь, авионул се ротеште мереу пе де асупра касей, ӂямуриле збоарэ де ла ымпушкэтуриле немцилор каре траг дин авион ши тот стригэ, стригэ:
— Цэран, ешит афарэ… Цэран есте рэу… нямц пушкат пе цэран…
«Найн! — се ауде бэтрынул рэспунзынду-ле ши вря сэ ясэ афарэ, дар ну поате еши, прагул касей е сечерат де глоанце. Саре ну се штие кум, де-а тэвэлукул, ши уйте-л, е афарэ, унде пе лок се арункэ ын ӂенункь ку брацеле ридикате ын фаца авионулуй че се тот ынвырте де асупра касей ши тот арункэ фок. — Найн!»
«Ту есте цэран рэу… нямц пушкат пе цэран…»
«Найн!—рэкнеште, се тырые ын ӂенункь мошул.— Нихт шиссен! Дер бауэр ист гут! Цэран ну есте рэу… нямц ну пушкат пе цэран… цэран есте бун де тэт!»
Се ’нтымплэ паркэ тоате ачестя, дар нямцул паркэ нич ну вря с’аудэ. Тот ротеште блестематул сэу де авион пе де асупра касей ши тот арункэ глоанце. Ши тот стригэ паркэ:
— Нямц спус: цэран, дат гэинэ… Нямц спус: цэран, дат пеште… нямц спус: цэран, дат оуэ…
— Нямц спус,— се роагэ сокрул.— Спус нямц ши цэран дат… дат, зэу, дат!
Ши и се аратэ мошулуй кэ ел се тот тырые ын ӂенункь, се роагэ, дяр нямцул е немилостив.
«Нямц пушкат цэран.. нямц пушкат фемея луй цэран… нямц тот пушкат… нямц касэ арс…»
Ши нямцул тот ымпушкэ ши глоанцеле, кулмя, ыл покнеск дрепт ын фрукте, ши ну-с глоанце адсвэрате, ыс де гумэ. Кум ыл покнеск, и се липеск де фрунте. Ши мошул рэкнеште:
— Ну! Ну! Ну!..
Ши кум сэре — каде дин пат, се веде ын мижлокул касей. Виса. Се уйтэ буймэчит ла нора каре доарме липиштитэ ку ун пичор дезголит, се уйтэ ла ӂямурь.
Ый уд льоаркэ. Ынкэ ну-й вине а креде кэ тот че с’а ынтымплат ку дынсул адиняорь а фост пур ши симплу вис.
Цышнеште глонц афарэ ши примул лукру пе каре ыл фаче — арункэ окий спре чер. Ши рэсуфлэ ушурат:
— Славэ цие…
Черул е курат ка лакрима. Е о диминяцэ немайпоменитэ де варэ. Ундева кынтэ питпалакул, соареле се ридикэ маестос де асупра дялулуй, ла пичоаре, ын ярбэ, стригэ калул-нопций, яр ын ыналтурь, хэт ын ыналтурь, мулт май сус декыт де обичей — авионул фасчист, дар каре паркэ нич н’а авут чева ку дынший пынэ ын зиуа аста.
Авионул се лягэнэ ушор пе-о арипэ, пе алта ши-шь каутэ май департе де збор.
— Оаре че сэ фие де збоарэ азь аша де сус?!—дэ сокрул пэлэрия пе чяфэ!—Норэ! Я ешь афарэ.
— Че не-а май луат?!—апаре сомнороасэ ын праг нора, каутэ ку окий авионул сэ вадэ пе унде-й ши че ле-а май ыншфэкат де прин оградэ.
Авионул паре ши май сус, се депэртязэ — така-така така-така…
— Че не-а май луат, зичь?!—репетэ пора ынтребаря. Ши-й обоситэ, ынкыт н’ар гэси форце сэ реакционезе, кяр дакэ ар аузи кэ ле-а луат нямцул ши каса.
— Аша чева ынкэ н’а фост… Трече фэрэ сэ се атингэ де ной, везь? Се дуче ши уйтэ-те кыт де сус… Оаре ну кумва немций перд пе фронт ши ну ли-й де ной… Сэ штий кэ аста-й. Се грэбеск! Ба стай к’ау арункат чева! Везь?!
Ынтр’адевэр, каде чева дин аероплан.
— И-о скрисоаре! Яр скрисоаре! Ау сэ не ыннебуняскэ ку скрисориле лор!
Скрисоаря збоарэ ушор ши трече мулт тимп пынэ се ласэ ундева департе, песте рыу, песте мукия вэий.
— Я дэ фуга, норэ, сэ май ведем че вор,— ый порунчеште сокрул. — Ши н’о десфаче! — ый май стригэ дин урмэ.
Скрисоаря пэря кэ а кэзут апроапе, дар с’а доведит а фи департе.
Нора о гэсеште, се’нтоарче ку скрисоаря.
Ун плик дин ачеляшь каре с’ау ынтымплат сэ ле май арунче немций. Ачеляшь семне карагьоасе, нумай кэ азь ау ку тотул алт концинут. Сокрул ле читеште ши симте кэ-л слэбеск путериле, пе лок. Ла че-ай фи врут ее путя аштепта, нумай ну ла аша чева.
«Цэран, ла фриц азь сэрбэтоаре… фриц бируит Москова… Макс ши Морис тэу юбит азь бэут чай Пяца рошие».
Нора симте кэ чева се ’нтымплэ ку сокрул, се уйтэ спериятэ ла дынсул.
— Че скриу блестемаций? Че май вор?!
Кытева клипе сокрул ну рэспунде, привеште ын гол, апой дескиде гура, дар ну поате скоате нич ун кувынт.
Сокрул май паркурӂе о датэ скрисоаря, ын скрисоаре май е скрис ши алтчева, дар ел ну веде нимик. Чаркэ дин ноу сэ деслушаскэ че май скриу немций, дар кум минтя и с’а ынтунекат ши ын гыт и се ридикэ ун нод де лакримь, ынчепе сэ ынжуре:
— Анафэра мэ-ти… — арункэ скрисоаря ши тэбэрэште асупра порей.— Ту ну везь унде-й соареле? Ту штий кэ май авем де скос картофь?—ши кум ну штие че сэ факэ, ыншфакэ топорул ши де дурере се апукэ сэ деспиче лемне… «Оаре кяр сэ фи луат немций Москова?»
Жап! жап!
Нора рэмыне о клипэ буймэчитэ, о дезметичеште ынсэ рэӂетул вачий.
— Аолеу,— тресаре,— не-ам луат ку сомнул ши еу ынкэ н’ам мулс вака!
Се рупе дин лок, дескиде поарта околулуй, я ун брац де ярбэ верде ши мустоасэ де пе приспэ, ярбэ адусэ ануме пентру вакэ ынкэ де ку сарэ, арункэ ярба ын есле, се ’нтоарче… я доница де пе приспэ… о клэтеште… се апукэ сэ мулгэ вака… мулӂе вака ын линиште, фэрэ сэ бэнуяскэ дуреря сфышиетоаре каре ыл ыннэдушэ ын клипеле астя пе сокру.
Жап! Жап! Жап! — сар токмай скынтей дин топорул пе каре л-а луат сокрул ын мынь. «Оаре кяр сэ фи луат немций Москова?»
— Май авем паркэ лемне,— ый арункэ ынтр’о доарэ нора,— де че те-ай апукат де лемне?!
— Цыст!— избукнеште ынфурият сокрул ши кум ну штие че сэ факэ, сэ крапе лемнул май департе сау сэ арунче топорул, арункэ топорул, избеште поарта ку пичорул, се’нтоарче, я сапа ши се опреште токмай ын вале, унде принтре петре аре о палмэ де пэмынт ку картофь.
Траӂе ындесат ку сапа. Скоате картофь.
Хышкь, хышкь, хышкь, траӂе сапа ындесат, нич ну веде че фаче, тае картофь, тотул, нумай сэ опряскэ дуреря, сэ опряскэ лакримиле, ши де одатэ каде ку фаца ын цэрыпэ, фрэмынтэ цэрына ку пумний, се звырколеште, ӂеме, избукнеште ын плынс, плынӂе ка ун копил:
— Фиул меу… драгостя мя… Ултима та скрисоаре а фост… Ну се поате… Ну се поате, драгуле, сэ те фи учис немций… Кум аша?! Май бине мэ луау пе мине пе фронт декыт… Андрей!..
Ӂеме.
Се’нтоарче апой ку фаца ын сус.
Привеште ын гол черул ши кум привеште черул, ку ынчетул и се аратэ май мулте кипурь де бэрбаць ши принтре еле — кипул драг ал фечорулуй ши ел мобилизат пентру а плека пе фронт. Веде стация, тара, клипа кынд ышь петречя фиул пе фронт. Нора плынӂе, плынг ши алте фемей, дар фиул луй зымбеште, ый купринде пе тата, пе нора ши яр зымбеште.
«Татэ,—зиче,— сэ ай грижэ де норэ…»
«Че май ворбэ…— о купринде сокрул пе норэ пе дупэ умерь, о траӂе ушор ла пепт…—н’авя нич о грижэ! Кой с сэ те аштептэм»
«Ши дин кэтун сэ ну плекаць…— май зиче Андрей,— кяр дакэ немций ажунг пынэ пе аич, ла кэтун н’ау сэ дее, е пря департе де каля фератэ… Ей, м’ам дус…»— зиче ын ынкеере фиул Андрей, саре пе скара вагонулуй каре с’а ши порнит де акум, я де ла ун осташ армоника ши ынчепе сэ кынте. Кынтэ ши тренул ыл дуче…
Пе перон рэмын кыцьва музиканць жерпелиць каре кынтэ, кынтэ, кынтэ… пынэ тренул диспаре ку тотул ын заре, спре фронт…
— Андрей!—ӂеме, мушкэ бэтрынул ку динций пэмынтул, ярба… се звырколеште пе вале ши нич п’ауде кэ ын депэртаре рэсунэ бубуитурь, яр дин оградэ нора ый стригэ чева. Ши стригэ, ну глумэ:
— Сокруле! Татэ!— аляргэ аюря нора ши тот аратэ ку мына ундева ын сус пе чер, ын дирекция ын каре диспэрусе ну демулт авионул фасчист. — Уйтэ-те!
Бэтрынул ышь штерӂе ку пумнул лакримиле.
Пе чер доуэ умбре де авиоане. Унул е сус, яр алтул — принтре дялурь, фуӂе паркэ.
— Везь! Везь!—ыл згылцые пе сокру нора, й-аратэ спре чер.
Бубуитуриле се репетэ, сынт ниште рэпэитурь де мптралиерэ, трасе дин авионул де сус ши ын кытева клипе ын минтя сокрулуй се фаче луминэ.
Се ридикэ ын ӂенункь. Пуне палма стряшинэ ла окь.
Авионул де сус ну-й декыт ун авион советик де вынэтоаре, яр чел де се аскунде, е аеропланул фасчист, куриерул куноскут, дин каре ну демулт ли с’а арункат скрисоаря ын каре немций триумфау кэдеря Московсй.
— Ятэ каре-й повестя адевэратэ ку луаря Московей,— рэсуфлэ де одатэ ушурат бэтрынул ши рэмыпе ку суфларя ынтретэятэ ши привиря ла чер, унде авионул советик се ласэ ка ун вултур ын пикаж песте инамик ши траӂе, траӂе дин митралиерэ, яр нямцул фуӂе ши, ка сэ фие май юте ла пичор, арункэ ну се штие че дин авион, чева маре ши стрэлучитор, ши се аскунде пе фундул вэий.
— Че-а арункат оаре?—се’нтрябэ сокрул, дар н’аре кынд сэ урмэряскэ обьектул, кэч авионул советик яр атакэ авионул ппамик.
— Дэ-й! Дэ-й!—сар де букурие нора ку сокрул.— Дэ-й! Дэ-й!
Маря лор феричире ар фи акум сэ вадэ аеропланул немцеск луынд фок.
Авионул советик ынсэ, май траӂе де кытева орь, апой пе неаштептате се ридикэ, диспаре спре рэсэрит, спре фронт…
Блестематулуй де аероплан фасчист ынсэ ши аста й-а фост де ажунс, фуӂе аша де репеде ши де жос пе лынгэ каса бэтрынулуй, ынкыт пе мош ну-л рабдэ инима сэ ну-л унгэ ши ел ку вре-о доуэ быте ши, ынтрукыт и’аре алтчева ла ындемынэ, саре, ыншфакэ цэпоюл ши се я дупэ авионул немцеск…
— Стай сэ-ць дау еу цие луаря Московей!..

XII.
Де доуэ зиле авионул фасчист ну се май аратэ де асупра кэтунулуй ши пентру норэ е о адевэратэ сэрбэтоаре. А дат ку вар прин касэ, а спэлат поделеле, акум дакэ а скос ын мижлокул огрэзий коворул, цоалеле, пернеле, скоате ши маса, грамофонул, ыл пуне сэ кынте, яр еа ышь каутэ май департе де лукру.
Скоате дин касэ фотография бэрбатулуй, ый штерӂе рама ушор, привеште ку драг кипул луй Андрей, ыл сэрутэ пе фуриш ши кынтэ димпреунэ ку грамофонул. О романцэ веке. Апой се апукэ ши скутурэ о пернэ, скутурэ ун ковор, скутурэ ун цол… Ши кынтэ.
Аре ши сокрул че сэ факэ прин оградэ дупэ атытя зиле негре. Де екземплу, а ымпрэштият ла соаре картофий скошь, ый сортуеште…
— Ши ту зичяй, норэ, сэ ле дэм афурисицилор де немць тотул, тотул, сэ лэсэм балтэ ши сэ пэрэсим каса… Рэзбоюл, се поате спуне, с’а ши терминат!
— Оаре кяр аша сэ фие, татэ?
— Аскултэ-мэ че-ць спун еу, норэ… Одатэ че-ау апэрут авиоанеле советиче пе аич…
— А фост нумай ун авион ши-апой ши ачела акум трей зиле…
— Дар немций, везь, ну се май аратэ! Спуняу к’ау луат Москова, дар акум, кред, ыс букурошь сэ фие лэсаць ын паче… Ай ноштри й-о фи фугэрит де-акум чине штие пе унде…
— Крезь кэ пе ла стацие ну май сынт немць? Бубунтурь ну с’ау аузит.
— Де ла о аша депэртаре поате нич сэ ну се аудэ. Май лас вре-о зи-доуэ ши о сэ мэ дук сэ вэд че-й пе а коло… С’ар путя сэ ай дрептате; ай ноштри ау ши елиберат стация, май штий!
— Поате те порнешть кяр азь, а? Татэ, те рог. Аша ми-й дор сэ афлу ноутэць деспре Андрей! Ынкипуе-ць кэ трече прин стацие!
— Я н’о луа репеде. Май бине ар фи сэ-й май скрием луй Андрей о скрисоаре.
— Кяр аша! Кум де-ам уйтат сэ-й скрием кэ ам скэпат де блестематул де аероплан.
— Пэй, че стай — хай.
Нора ынтрэ ын касэ, есе ку хыртие, крейон.
Сокрул аштяптэ пынэ нора се-ашазэ ла масэ шиыдчепе:
— Скрие, норэ… Бунэ зиуа, фиул меу Андрей… Яка яр не-ам ашезат сэ-ць скрнем… Ам вэзут авиоане советиче… Че-й дрепт, ера нумай унул, дар…
Сокрул диктязэ уна, нора скрие алта, ка де обичей:
«Скумпул меу Андрей… Дупэ че-ам вэзут авионул советик, ну май пот дорми нопциле. Тата доарме учис, обосеште мулт, сэрманул, дар еу ну пот дорми ши гата. Мэ гындеск ын тоате фелуриле ши нумай ла тине мэ гындеск. Ам вэзут, мэ яртэ, де атытя орь ын вис ынтоарчеря та, прима ноастрэ ноапте де драгосте дупэ ынтоарчере, ынкыт…»
— …Дакэ ам скэпат де аероплан, фиуле, акум ни-й май ушор…— Сокрул май диктязэ ун пик, апой де одатэ ынтрябэ нора:—Да че-ам мынкат, норэ?
— Пэй…
— Ну штиу де че-мь гьорэе мацеле…—фаче сокрул ши ласэ картофий, ласэ диктатул скрисорий, се ридикэ, се’ндряптэ спре фундул огрэзий, спре клосет се дуче.
— Оф, дакэ ар фи кум спуне сокрул… сэ се термине одатэ рэзбоюл…—офтязэ нора ын фаца касей ку окий ын депэртаре… Ши яр я де пе масэ портретул бэрбатулуй, ыл штерӂе, ыл привеште ку драг… ши май скимбэ плака грамофонулуй… ши нич ну обсервэ кум пе неаштептате яр се ласэ песте ограда лор аеропланул, блестематул де аероплан фасчист.
— Пуф! — фаче авионул, скоате парэ ши о арункэ песте уна дин скырте.
С’а ши апринс скырта. Арде.
— Пуф! — арункэ авионул алтэ парэ, дар де-акум песте клозет.
Цышнеште сокрул дин клозет ку панталоний ын мынэ, ши ну штие ынкотро с’апуче, кэч авионул дин ноу се’нтоарче, ыл туртеште ла пэмынт. Апринде тот че есте ын оградэ. Ун пилот тот арункэ фок дин авион ку о армэ блестематэ, яр челэлалт ну-й слэбеште ку рэкнетеле.
— Ха, ха! Крезут нямц капут?! Макс трэит! Мориц трэит!
Ши сокрул се веде екзакт ка ын висул де акум кытева зиле. Нумай кэ акум е реалитате. Нямцул ый атака ограда ку парэ, ши ел требуе сэ се апере.
— Ну, ну крезут фриц капут!..— рэкнеште сокрул ши се пуне ку брацеле десфэкуте ын дрептул касей, ка нямцул сэ ну-й априндэ ку пара каса. Дакэ дэ фок касей, ку че май рэмыне? Дар нямцул се’ндряптэ спре алтэ скыртэ, бэтрынул се репеде сэ апере скырта, дар авионул е май юте—пух ши априиде скырта.
— Фриц ну луат Москова, дар фриц луат пе тине!..— стригэ нямцул ши яр ынтоарче авионул.
— Ну!— рэкнеште сокрул ши стэ де-акум ын фаца сараюлуй ку брацеле десфэкуте, кулмя! ый май кад ши панталоний пе каре н’а доведит сэ-й леӂе. Се фаче ку тотул де рушине ын фаца нурорий. Ши нямцул ыл тот атакэ.
— Фриц черут пеште!..—стригэ дин авион Макс ши Мориц, ши яр ынторк авионул, ши пуф! ын стынга луй, ын дряпта луй…
Е нумай парэ ын журул сокрулуй…
— Гут пеште?— стригэ фриций.
— Гут… о сэ фие пеште!—саре ка ун кукош сокрул, се апэрэ де парэ.
— Фриц черут вэзут фемею тэу гол!—стригэ нямцул ши яр се депэртязэ сэ’нтоаркэ авионул.
Сокрул е ши май ынгрозит. Авионул вине акум дрепт спре касэ.
— Скоате чева, кэ не дэ фок ла касэ!— стригэ ел ла норэ.
— Че-ай спус?!— н’ауде нора нимик дин кауза згомотелор.
— Дезбракэ-те!—урлэ сокрул, недынду-шь сама апроапе нич ел че урлэ.
— Н’ауд!—стригэ пора, кэ нямцул яр ынтоарче авионул.
Стригэ де сус:
— Ной врут вэзут фемею тэу гол… Ной врут вэзут фемею тэу гол скэлдат ла рыу!..
Авионул фаче пух! ши апринде пернеле скоасе ын фаца касей.
Ард пернеле.
— Пуф! — ард картофий.
— Дезбракэ-те, к’о сэ не дее фок ла касэ!—урлэ сокрул ла норэ, дар ну май апукэ сэ термине фраза, кэ авионул а ши трекут яр песте касэ. А трекут атыт де жос авионул, ынкыт бэтрынул се мирэ кэ есте, аре хайне пе ел ши май респирэ.
— Че-а май фэкут?!—се’нтрябэ сокрул ши се уйтэ прин оградэ сэ вадэ че-а май луат фок.
Ши де одатэ дескоперэ кэ дин оградэ липсеште ун сак ку картофь.
— Хе-ту-ць… не-ау луат ун сак ку картофь!—ынжурэ ши се репеде пе урма авионулуй каре дуче суб арипь сакул. Се репеде дупэ авион, дар шь-аминтеште, кэ ограда а рэмас ын флэкэрь…—Каса!—стригэ.—О сэ ее фок каса!.. Май репеде, сай, норэ, сэ стинӂем фокул!..
Ун тимп луптэ ындыржит ку фокул, унул скоате апэ дин фынтынэ, алтул варсэ апа песте парэ…
Пара паркэ се потолеште.
Амындой сынт ка дой драчь.
— Де че стригай, татэ, адиняорь сэ мэ дезбрак, кэ н’ам ынцелес?!—ынтрябэ нора ынтр’ун тырзиу.
Дин кауза апей ши пэлэлаей че се май цине пе ичколо сокрул ну пря ауде деспре че есте ынтребат.
Сокрул се дэ май апроапе де норэ.
— Че-ай спус, норэ?
— Че стригай, зик, чева деспре дезбрэкаре?!
Жмак! шуерэ палма сокрулуй песте фаца нурорий ши се апукэ ши май ындыржит де мункэ.
— Алтэ датэ ай сэ штий: кынд се лукрязэ, сэ ну пуй ынтребэрь…—ши-й дэ кэлдаря.— На, стинӂе сингурэ май департе!
Сокрул ласэ стинсул, я топорул де пе приспэ, се’ндряптэ хотэрыт спре унул динтре салкымий дин фундул грэдиний, се апукэ сэ-л тае.
— Бах, бах!—рэсунэ ын спателе касей ловитуриле де топор.
Кытева клипе нора рэмыне ку кэлдаря ын мынэ, ну штие че сэ факэ, сэ стингэ рэмэшицеле фумегынде але скыртей сау сэ се апуче де цоалеле пе каре акум ну ле май куношть.
Арункэ хэт кэлдаря ши се апукэ де ковор, де пернеле каре сынт негре… Че сэ факэ ку еле?.. Арункэ пернеле… Я о кэлдаре ши се ротеште аюря ку кэлдаря ын мынэ прин оградэ… карэ апэ ынтр’о лоханкэ… Май адуче нора о кэлдаре де апэ, алта ши пе лок арункэ кэлдаря кыт коло, каутэ паркэ сэ се окупе де алтчева прин бэтэтура касей, ынсэ ну резистэ.
Плесиеште ку пичорул ын кэлдаря каре-й шеде ын кале ши дэ нэвалэ ка о вултурицэ спре сокрул дни фундул огрэзий.
Тэбэрэште асупра луй ку пумний, ку унгииле.
— Кум нумай де-ай ындрэзнит сэ те гындешть ла аша чева?! Дрепт чине мэ ай, а?!
— Хо, хо!— се апэрэ зэпэчит сокрул, дар нора е порнитэ ну шагэ. Ну вря сэ аудэ нимик. Плынӂе ши атакэ.
— Кум нумай де ци с’а мишкат лимба сэ спуй сэ мэ дезбрак ын фаца луй Хитлер?! Бошорог бэтрын! Стырпитурэ! Сфинте!— рэкнеште нора ши се прэбушеште ла пэмынт ын хохоте де плынс.
Сокрул ышь пипэе насул згырият, принде ла кураж.
— Да че, врояй сэ не априндэ каса?!
— Ах, ел май ворбеште!—саре дин ноу пора, ыншфакэ топорул.
— Хо-хо!—фуӂе сокрул ши се опреште токмай динколо де гард.
— Сэ’нчерчь сэ те апропий!
— Пуне, небуно, топорул ла лок!—стригэ сокрул де унде се афлэ ши-шь пипэе яр фаца згыриятэ. — А найбий фемее, путя сэ-мь скоатэ окий… Аузь, пуне топорул ла лок! Ну фи небунэ. Ам глумит!
Нора абя акум ышь дэ сама кэ аре топорул ын мынэ.
Ыл привеште недумеритэ ши-л ласэ сэ-й кадэ дин мынэ. Се трынтеште яр ла пэмынт, плынӂе де-а бинеля.
— Сфинте, сэ-мь спунэ сокрул меу… токмай ел сэ-мь спунэ…
— Доведеште-мь! — капэтэ кураж, паркэ вря сокрул сэ се апропие.
— Стай кэ-ць доведеск еу!— саре пора дин ноу де ла пэмынт, дар сокрул ну май аштяптэ сэ вадэ пе че-а пус нора мына.
Фуӂе.

XIII.
С’а гындит бэтрынул кэ ынтр’о зи-доуэ се ынтоарче, фаче о зи ынколо ши о зи ынапой, максимум трей, дар пынэ апаре яр аеропланул блестемат, ревине де ла стацие, ятэ, ынсэ, кэ ну-й кяр аша де симплу. Стация Адынката се афлэ ла шайзечь километри дистанцэ ши поате нич ну-й ворба де дистанцэ, кыт де бэтрынеце ши кэлдурэ, нэдуф ши алтеле прин кыте требуе сэ трякэ бэтрынул.
Ун тимп а мерс пе друм, апой, ка сэ скуртезе каля, а луат-о пе де-а дрептул, песте дялурь, прин чиритей ши кымпий.
Кынд и с’а фэкут калд, шь-а скос пуфоайка ши кэчула ши ле-а вырыт ын трайста ку мынкаре.
Кынд а симцит кэ-л ард пичоареле, с’а ашезат ши шь-а скос ынкэлцэриле…
Кынд а вэзут кэ-л добоарэ ку тотул обосяла, шь-а тэят ун тояг сэнэтос ши а порнит май департе, сприжининду-се… дар, ятэ, ыл добоарэ фоамя ши ну май резистэ.
Се абате дни кале ла умбра унуй крынг де пэдуре, унде клипочеште ун пуй де извор ши се апукэ бэтрынул сэ скоатэ пе рынд че аре ын трайстэ. Ын примул рынд траӂе кожочика ши о аштерне, скоате апой ул золник, ыл десфаче, ынширэ букателе пе каре и ле-а ынвелит пора де акасэ — о букатэ де мэмэлигэ, ниште брынзэ, чапэ, кастравець, кыцьва картофь… потривеште тотул, апой се ридикэ, се дэ спре апа изворулуй, ышь спалэ май мулт тимп фаца, пичоареле обосите, мыниле ши нумай кынд симте кэ-й гата сэ ее маса, се ынтоарче ла пуфоайкэ, ла золникул ку букате, се дескее ла гыт, ба кяр ышь скоате кэмаша, рэмыне нумай ын кэмаша де десубт, се ашазэ, ышь фаче круче ка фиекаре цэран ынаинте де-а ымбука чева, ши се апукэ сэ мэнынче ынчет. Рупе о букэцикэ де мэмэлигэ, рупе о букэцикэ де брынзэ, мушкэ дин уна, дин алта, мушкэ дин чапэ, дин кастравете… мэнынкэ ши се уйтэ ын заре, кынд пе неаштептате се поменеште стригат дин спате.
— Ей, партизан!
Бэтрынул ынтоарче капул.
Доар ла кыцьва пашь де дынсул, ун пямц к’ун аутомат ын кумпэнэ.
— Пе мине мэ стриӂь?!—ынтрябэ мошул.
— Йа! Йа! Да, да!—стригэ нямцул ши-й фаче семн ку аутоматул сэ се скоале де ла масэ.
— Яка м’ам скулат…—зиче буймэчит бэтрынул.— Ши акум че сэ фак?
— Марш! Марш!—стригэ фрицул ши-й аратэ ку аутоматул сэ се депэртезе де золникул ку букате.
Бэтрынул се депэртязэ ла вре-о зече пашь ши се опреште.
— Хенде хох!— ый май стригэ нямцул ши-й фаче семн сэ ридиче мыниле.
Бэтрынул ридикэ мыниле ши рэмыне ку мыниле ридикате сэ урмэряскэ кум фрицул с’а ши репезит ла букателе луй, с’а ашезат ши ынчепе сэ ынфулече, ка ши кум ну л-ар фи хрэнит Хитлер кыцьва ань.
Бэтрынул чаркэ сэ кобоаре мыниле, дар нямцул цинтеште аутоматул ши яр чере сэ ридиче мыниле.
Мэнынкэ нямцул, ба май ши котробэеште прин трайстэ.
— Ну кэта, кэ ну-й май мулт нимик… ну контрола, блестематуле,— ый стригэ мошул,— ши ну крэпа тот, кэ ши еу ыс флэмынд…
— Хенде хох!— ыл сперие яр нямцул ку аутоматул, май мэнынкэ кыт мэнынкэ, апой се ридикэ, ындряптэ аутоматул спре бэтрын, ыл дуче дин урмэ, найба чине штие унде.
— Ши бунэтэциле аша ши о сэ рэмынэ?— ындрэзнеште бэтрынул сэ арэте спре кожочикэ, золник ши че-а май рэмас аколо ын урмэ.
— Хенде хох!— ыл ымпинӂе нямцул дин урмэ, ыл болдеште ку аутоматул ши-л скоате дин десиш…
Доар нумай ла кыцьва пашь де десиш о машинэ микэ немцяскэ, дескоперитэ. Ын машинэ ун сэрман ом ку мыниле легате ла спате ши дой немць — унул ла волан, челэлалт — ын спателе челуй арестат.
Кум ыл вэд немций пе бэтрын, се’нвиорязэ, сар дин машинэ.
Нямцул, каре ыл адуче пе бэтрын, стригэ чева, спуне чева, чей дой немць аскултэ, апой о яу ла фугэ ын десишул де унде а фост адус бэтрынул.
Нямцул каре а мынкат с’а апукат акум сэ-шь рэсучяскэ о цигарэ.
Бэтрынул се уйтэ ун тимп ла нямц кум ачела-шь фаче о цигарэ ши кум н’аре че фаче алтчева се апукэ сэ дескоасе омулянул ку мыниле легате ла спате.
— Да мата чине ешть?
— Еу ыс дин Збероая.
— Збероая? Да пе унде вине аста?
— Аста е пе лынгэ Окита.
— Окита?.. Ши де че ць-ау легат мыниле афурисиций?
— С’а оприт ла ной ӂенералул лор…— аратэ омулянул ку мыниле легате спре нямц,— ши ноаптя с’а бэгат ла соция мя…
— Ну май спуне!
— Ши еа?
— Че еа?
— Соция.
— Й-ам турнат ӂенералулуй ун чаун ку упкроп ып кап.
— Ши-а здохнит некуратул?!
— Хенде хох!—стригэ нямцул каре фумязэ ши ридикэ аутоматул.
Бэтрынул, каре а уйтат де мынь, яр ле ридикэ.
— Ши акум че-ау сэ-ць факэ?— ынтрябэ ел омуляпул.
— Зик, ау сэ мэ спынзуре…
— Мда…—офтязэ бэтрынул ностру ши се апукэ сэ-й спунэ неказул луй, неказул каре л-а ымпинс ла друм.— Да еу яка м’ам порнит спре стация Адынката…
— Песте тот ыс немць,— спуне омулянул.
— Штиу, дар че сэ фак. Мэ дэ гата блестематул де аероплан… Гындям кэ поате мэкар ла стацие гэсеск пе чинева сэ-мь винэ ын ажутор…
Дин десиш апар чей дой немць, каре диспэрусерэ адиняорь. Вин рызынд ши штергынду-се пе ла гурэ… ба май ши мушкынд дин кыте ун кастравете.
Немций скимбэ ын тустрей ворбе, апой ый лягэ бэтрынулуй мыниле, ыл уркэ ын машинэ.
— Партизан!—ыл аменинцэ ку деӂетул ши порнеск машина.
— Ши унде мэ дук?—се нелиништеште бэтрынул.— Поате ый спуй думнята сэ-мь дее друмул, н’ам фэкут нич ун рэу… ши-апой, акасэ мь-а рэмас нумай нора… кум о сэ лупте еа сингурэ ку аеропланул чела?!
— Деспре че авион тот ворбешть?— ынтрябэ ынчет омулянул.
— Ынцелеӂь…—зиче мошул ши се апукэ сэ повестяскэ неказул луй. Й-аратэ кум авионул вине, кум се ласэ песте касэ, кум скоате кэнӂиле луй спуркате, кум вуеште, се дуче ши яр апаре… Ӂестуриле бэтрынулуй сынт атыт де карагьоасе, ынкыт ши немций ле урмэреск.
— Партизан!— ыл аменинцэ дин ноу ку деӂетул унул дин ей.
Бэтрынул ынсэ ну я немций ын самэ. Терминэ повести ши зиче:
— Ши мэ дучям дупэ ажутор.
— Акум н’о сэ май ажунӂь ла стацие…—ыл кэинязэ омулянул.
— Доведеште-мь!
— Ну везь унде не дук?!
Машина немцяскэ с’а ши оприт.
Ын фацэ е ун под.
— Де че с’ау оприт?— ынтрябэ бэтрынул.
— Подул, се паре, е минат.
— Ши акум че-о сэ факэ?!
— Де унде сэ штиу? Де акум а трея оарэ не апропием де подул иста ши не ынтоарчем…
Немций ынсэ ау ши хотэрыт че ау де фэкут. Ау коборыт дин машинэ ши акум фак семне бэтрынулуй.
— Ей! Партизан!
— Мие ымь стригэ?
— Думнятале,— спуне омулянул де алэтурь.
— Ши че вор?
— Ком! Ком… венит ынкоаче… ыл ындямнэ ку аутомателе немций.
Бэтрынул се дэ ынчет жос дин машинэ. Унул дин немць ый дезлягэ мыниле. Ый дезлягэ мыниле ши-й фаче вынт ынаинте, спре под.
— Марш! Марш!
— Че вор де ла мине?— се’нтоарче бэтрынул спре омулянул дин машинэ.
Омулянул дин машинэ демулт а ынцелес че вор немций сэ факэ ку бэтрынул, а’нторс пентру о клипэ капул, апой се уйтэ директ ын окий бэтрынулуй.
— Н’ай алтэ ешире фрате… Де мине е ши май рэу— мэ аштяптэ спынзурэтоаря… Вор сэ тречь подул сэ валэ дакэ е минат.
Бэтрынул н’а фост ничодатэ ероу. А луптат ын примул рэзбой, дар песте ун под минат н’а трекут нич кынд… Симте кэ-л аштяптэ моартя, ши гата.
Се уйтэ ла немць, се уйтэ ла подул каре се ынтинде аменинцэтор ын фаца луй.
— Марш! Марш!— ыл ымпинг немций ку аутоматул ди.н спате…
Курӂе апа де пе бэтрын…
Курӂе апа де пе омулянул дин машинэ…
Ши немций ыс льоаркэ де ынкордаре… се дау кыцьва пашь ындэрэт, аштяптэ сперияць сэ вадэ че-о сэ урмезе.
Бэтрынул е ла жумэтате де под… Калкэ де паркэ ар кэлка пе аче. Пуне ынтый деӂетул маре де ла пичор, апой ку ынчетул, ынчетул пуне пе скындура подулуй ши рестул тэлпий… Ун пас… ынкэ ун пас… ынкэ ун пас… Се’ннэдушэ… ышь май дескее ун бумб… калкэ… яр се опреште… май аре дой пашь ши е ын челэлалт капэт де под, дар ну се май поате… Бэтрынулуй и се паре де пятрэ кэмаша… Ыл ыннэдушэ… О скоате ынчетишор ши ынчетишор ый дэ друмул ла пичоаре… Май фаче ун пас… Броскоюл, каре саре де пе ундева пе неаштептате ын апэ, фаче май маре гэлэӂие декыт експлозия уней бомбе.
Буф!
А ынкременит пынэ ши аерул.
Трече о клипэ лунгэ ши гря, ка бэтрынул сэ-шь поатэ ревени, сэ мяргэ май департе.
Ынаинтязэ.
Кынд бэтрынул фаче ултимул пас пе под, немций сынт ачея каре примий избукнеск ын урале:
— Браво! Браво!
Дар бэтрынул плынӂе ынчет. Стэ гемуит пе челэлалт капэт ал подулуй ши плынӂе ынчет. Поате нич пу-шь дэ сама че се ынтымплэ ку ел…
Ыл трезеск яр вочиле немцилор каре акум ый фак семн сэ винэ ынапой.
— Ком! Ком! Марш!—стригэ ей ши-й аратэ сэ винэ спре дынший, дар пе алтэ постатэ де под, пе партя стынгэ.— Дакэ трекут бине, лэсат либер…—ый стригэ.— Марш! Марш!
Ши-л аменинцэ ку аутомателе.
Кыт а ынаинтат бэтрынул дин челэлалт капэт де под спре немць, а авут пе фацэ о рынжитурэ каре н’ай фи путут ынцелеӂе че ынсямнэ —дуритате сау индиференцэ. Моарте сау вяцэ? Данса.
Орькум, кынд а ажунс ын истлалт капэт ал подулуй ши яр а ажунс ку бине, ел ну май ера ел, се поате спуне.
Немций ый лягэ дин ноу мыниле, ыл уркэ ын машинэ, дар бэтрынул ну симте нимик, ну веде.
Ам путя креде кэ н’а аузит нич експлозия страшникэ че с’а продус ын клипа кынд машина а ажунс ла жумэтатя подулуй…
Бум! Тотул а сэрит ын аер!

XIV
Дакэ кредем кэ бэтрынул с’а пердут, не’ншелэм.
Бэтрынул тырые ун тун пе вырфул дялулуй. Тот тырые тунул ши тот катэ ынгрижорат ын вале, аколо, унде пе фундул вэий и-й каса.
Ын вале нора луптэ сингурэ ку аеропланул.
Тырые бэтрынул тунул, се опинтеште. Ну-й ун тун маре, дар е тун.
Аеропланул фасчист паркэ ар фи симцит че-л аштяптэ, май фаче ун окол ши де одатэ се депэртязэ, се дуче…
Кынд вине сокрул ын фаца порций, нора ынкременеште. Нич панталонь пе дынсул, нич кэмашэ, доар ын измене, ба ши ачеля-с арсе, сфышияте.
Ши унде май пуй кэ сокрул тырые ши ун тун!
Нора скапэ стракина дин мынэ.
— Дескиде поарта!— стригэ сокрул.
Нора ый дескиде поарта, дар недумериря ну-й трече. Нич спайма.
— Че-й аста?— ынтрябэ.
— Ажутэ!—стригэ сокрул.
Нора саре, чаркэ сэ-й ажуте, дар ну штие пе унде ши кум сэ се апропие де дихание.
Сокрул тырые де унул сингур тунул, ыл ынтоарче, ыл потривеште ын мижлокул огрэзий.
— Че-ау врут?
— Чине.
— Немций.
— А, сэ мэ урк ын авион.
— Ши ту?
— Че еу?
— Те-ай уркат?
— Таре ымь требуеск ей мне…
— Апой сэ вие!— фаче сокрул ши се апукэ ба сэ ридиче, ба сэ кобоаре цава тунулуй. Ротеште о ротичикэ.— Ачеста о сэ-й фие моартя луй Хитлер!
— Аста-й армэ?
— Тун!
— Тун?!
— Дар глоанце ай?
— Ну глоанце, гюлеле. Ам. Че-й дрепт, ам нумай о гюля, дар май мулте нич ну требуе. Кум о сэ апарэ, ам сэ-л лас сэ-мь винэ апроапе ши-ам сэ-л трэснеск дрепт ын фрунте!
Нора паре ши май спериятэ.
— Дар штий сэ траӂь дин ел?
Сокрул ну гэсеште де кувиинцэ сэ-й рэспундэ имедиат нурорий.
Трече, се спалэ, ынтрэ ын касэ, липсеште ун тимп, де унде апаре ымбрэкат ынтр’ун тренчь векь, ла пептул кэруя стрэлучеште о медалие де луптэ—нич май мулт, нич май пуцин — Сфынтул Георге.
— Че ынтребай, зичь, норэ?
— Зичям: штий мэкар сэ ымпушть дин тунул иста?
— Ха, сэ’мпушк, зичь?! Пэкат кэ ам нумай о гюля, дар тотул е фоарте симплу. Ятэ,— зиче ши се апукэ сокрул сэ демонстрезе кыт де ушор е сэ траӂь дин тун,— ей гюляуа,— я гюляуа,— о вырь аич, — о вырэ ын цавэ.— Ынкизь аста,— ымпинӂе ынкизэторул ши декларэ: —акум, апешь аич!—Аратэ унде сэ апешь, апасэ!
Бум! — урмязэ о детунэтурэ де с’ау кутремурат ымпрежуримиле.
О гюля а авут сокрул, ши пе ачея а ымпушкат-о.
Дар ну аста е маря амэрэчуне.
Маря амэрэчуне е гаура маре пе каре а фэкут-о гюляуа ын перетеле касей. Токмай аша-я де маре!
Се дэ сокрул спре гэуроюл дин перетеле касей, вырэ капул ын гаурэ, се уйтэ ынэунтру, ын стынга, ын дряпта, патул, дулапул есте,— дар кынд се уйтэ май ын адынк, веде кэ проектилул а спарт ши перетеле дин спате ал касей ши прин гаурэ се веде пынэ ын заре.
Яр дин заре, кум вине аша вине яр аеропланул инамик.
Дрепт спре гаурэ вине!
— Христоший ши думнезеий мэ-си!..

XV
Сокрул а дормит май мулте зиле. Кынд се трезеште, ышь ревине, дар хабар н’аре кыт а дормит ши чес’а ынтымплат ку дынсул.
— Те-ай трезит?— ыл ынтрябэ нора.
— Да кам де че требуя сэ ну мэ трезеск?
— Капул ну те доаре?
— Ши кам де че ар требуй сэ мэ доарэ капул?—ышь пипэе сокрул капул ши абя акум ышь дэ сама кэ аре капул бандажат.— Че-й аста? Сынт рэнит?!
— Май мулт, кред, н’о сэ ай пофтэ сэ те анинь де аероплан!
— М’ам анинат де аероплан? Ши че-й ку аеропланул — л-ам доборыт?!
— Ау фурат ши тунул.
— Каре тун?! Доведеште-мь!
— Хай кэ те-ай цикнит де-а бинеля… Аскултэ че вряу сэ-ць спун: аколо ын пэпушоиштя де лынгэ рыу се аскунде, ымь паре, чинева!
— Пэй, ыць паре сау се аскунде?!
— Ну штиу… Ам коборыт диминяцэ сэ спэл ла рыу руфеле ши с’ау мишкат пэпушоиштиле. Де доуэ орь с’ау мишкат… Ам фуӂит.
Бэтрынул кобоарэ репеде пичоареле дин пат, ынвиорат фок:
— Муеря есте муере! Дакэ е ун бэрбат, аста-й салваря поастрэ, причепь?! Дой бэрбаць е май мулт декыт ун бэрбат ши о муере. Аратэ унде!
Нора ши бэтрынул ес дин касэ.
Нора ши бэтрынул кобоарэ юте ын вале, дар ку кыт се апропие де рыу, нора ынчетинеште пасул. Яр ажунсэ ын дрептул пэпушонштий, се опреште. Аратэ де департе:
— Аколо!
Бэтрынул май фаче кыцьва пашь спре пэпушой ши се опреште ши ел. Стригэ:
— Ей, каре-й, ешь!
Пэпушоиштя рэмыне немишкатэ.
Бэтрынул дин ноу стригэ, май оменеште:
— Ешь, омуле, ну те теме!
Ши де одатэ пэпушоиштя се мишкэ, се дэ ла о парте ши ын марӂиня пэпушоиштий апаре ун тип слэбэног, здренцурос, ку каскэ немцяскэ пе кап, ку ун бэц ын лок де армэ ши дефилязэ.
— Айн, цвай, айн, цвай…
— Скумпул меу ом,— се арункэ ын каля луй кубрацеле дескисе бэтрынул, ыл купринде, ыл типэреште пе спате.— Ынсушь думнезеу ми те-а тримис! Ыл куношть норэ?
Нора се уйтэ ла стрэинул каре дефилязэ ынколо-ынкоаче фэрэ нич о грижэ.
— Ый…— аратэ нора ку деӂетул ла тымплэ ши иу ындрэзнеште сэ пронунце чея че сокрул нронунцэ.
— Е Гриша-небунул… дар е ом бун. Пынэ ла рэзбой л-ам вэзут де кытева орь пе ла пяца де ла стацие… Гриша!
— Хенде хох!— ындряптэ стрэинул бэцул спре псптул нурорий.
— Нумай ачеста не липся…— ле ынтоарче нора спателе ла амындой.
— Кяр кэ думнезеу ми те-о тримис, Гришуликэ,— ыл бате дни ноу бэтрынул пе стрэин песте умэр.— Ешть флэмынд, ну?
Ла маса дин мижлокул огрэзий бэтрынул повестеште стрэинулуй ненорочиря луй. Демонстрязэ ку лингура, ку стракина кум збоарэ авионул фасчист, аратэ унде шедя тунул, кум а авут о гюля, кум апой а скэпат-о прин перетеле касей. Ятэ, прин гаура аста. Бэтрынул ынтрэ ши есе прин гаурэ. Ши-й тот спуне… Кум с’а анинат апой де авион ши кум а кэзут ын кап. Кум а кэзут ын кап —й-аратэ, кэзынд де пе масэ ку пичоареле ын сус. Демонстрязэ.
Ыптре тимп, требуе сэ спунем, стрэинул ынфулекэ ну шагэ. Мэнынкэ ши нумай дин кынд ын кынд урмэреште че-й аратэ бэтрынул.
— Ши че крезь кэ с’ар путя фаче ка сэ скэпэм де спуркатул де аероплан?— ынкее бэтрынул лунга луй повеете ку аеропланул.
Стрэинул, акум кынд с’а сэтурат, паре алтул. Аре пофтэ де ворбэ, ба кяр траӂе ку коада окюлуй ла пичоареле сэнэтоасе але нурорий бэтрынулуй. Траӂе ку коада окюлуй ла нора каре фаче те мирь че пе ла куптораш ши ворбеште тотодатэ:
— Де доборыт о сэ доборым авионул… аста ну-й греу…
— Оаре кяр аша сэ фие?!—саре феричит бэтрыпул.— Аузь, норэ?!
Нора привеште ку неынкредере ши жале ла стрэин.
— Ачештя,— о ынкуражазэ бэтрынул ши аратэ ку деӂетул ла тымплэ, чея че ынсямнэ, небуний,— ачештя тотдяуна ау гындурь марь. Штий че-мь спуня татэл меу? Акум фоарте мулць ань ын урмэ с’а апринс о бисерикэ ынтр’ун сат ши ын клопотницэ ну се штие кум а нимерит о фемее. Пэй, ун небун де аиста с’а вырыт прин парэ, с’а кэцэрат ши а скос фемея тяфэрэ.
Експликэ бэтрынул нурорий ши се’нтоарче спре стрэин.
— Минунат!— зиче.— Спуне-мь: ай де-акум ши вреун план?
— Че план?
— Кум сэ доборым балаурул!
— Аааа…— кибзуеште аюря стрэинул…—Пентру ынчепут о сэ требуяскэ сэ дэрымэм каса.
— Каса?—се уйтэ буймэчит бэтрынул ла касэ, каре ши аша-й гата.— Кум сэ дэрымэм каса?!
— Ка сэ фачем аеродром.
— Аеродром?— аста ши май мулт ыл зэпэчеште пе бэтрын.
— Ка авионул сэ поатэ атериза.
— Да? Ши че-о сэ фие дакэ о сэ атеризезе?
— О сэ не ненорочяскэ пе амындой, ятэ че-о сэ фие,— фаче нора ши конкиде:— А мынкат, лас’ сэ се дукэ ку думнезеу…
— Доведеште-мь!— сэре бэтрынул ла норэ.
— Че сэ-ць доведеск?!
— Кэ планул луй ну-й бун! Дакэ се ашазэ авионул, ыл гэбжим!
— Ши че-мь требуе мие авионул, дакэ н’ам сэ ам касэ?!
— Да?— паре сэ се мире ши стрэинул де ынторсэтура гындулуй. Кибзуеште, дар яр ку окий ла пичоареле, ла шолдуриле нурорий.— Атунч о сэ требуяскэ сэ нэскочим алтчева… О сэ батем ун пар пе дялул чела.
Бэтрынул се уйтэ спре вырфул дялулуй. Ынтрябэ:
— Пентру че?
Стрэинул се уйтэ по унде-й нора. Рэспунде.
— Пентру че?..
Дар аста е де ажунс пентру бэтрын. Цопэе ка ун копил:
— Гындеште-те, омуле, гындеште-те…
— Сэ траӂем аеродром.
— Крезь, тотуш, кэ не требуе аеродром?
— Аеродром.
— Есте чева ын гындул иста… да дакэ фачем аеродром де ла поартэ пынэ ын вале ла рыу?
— Фачем де ла поартэ пынэ ла рыу.
— Ши дакэ фачем аеродром… апой?
— Ынкэ ну м’ам гындит. Сэ-л фачем май ынтый.
— Пэй, де че стэм, омуле, хай сэ не апукэм…
Тоатэ костиша е нумай дин петре. Ши чея че е май хазлиу, е кэ ши стрэинул с’а апукат сериос де трябэ. Тырые петре де пе костишэ. Тырые петре, апой мэсоарэ теренул ку пасул ынтр’о дирекцие, ын алта, бате ун цэруш, траӂе ниште сфоаре… ши кум лукрязэ, де одатэ зэреште ла пичоаре каска ку каре венисе. Привеште каска май мулт тимп, апой де одатэ о ридикэ, о пуне пе кап ши аша кум а апэрут, порнеште аюря дефилынд.
— Айн, цвай! Айн, цвай!..
— Стай, омуле,— стригэ, ыл роагэ бэтрынул, дар Гриша ка ши кум ну с’ар ворби ку дынсул. А трекут апа рыулецулуй, ридикэ дефилынд дялул, диспаре…
О ловитурэ май гря нич кэ се поате пентру бэтрын. Дой бэрбаць, де, ера чева, аша ынсэ…
Арункэ о пятрэ пе урма стрэинулуй ши се трынтеште ла пэмынт ку фаца ын жос, ку фаца ын сус:
— Гата! М’ам сэтурат! Ну вряу нимик! Де аич ну мэ мишк!
Ши рэмыне ынтинс…
Май тырзиу ыл ведем тот аколо, фэкынд змее. Фаче змее, ле лягэ де брыу, ши змееле се арункэ ын сус, ын ынэлцимь…
Спре сарэ апаре нора. Аре фаца плынсэ. Рэкнеште. Стригэ. Атакэ:
— Ах, паршивуле! Ай ынтрат ын минтя копиилор. Фачь змее?! Еу сынт фемея фиулуй тэу сау ай уйтат? Скоалэ!.. Апэрэ-мэ! Сау врей еу сэ те апэр?! Да фие блестематэ зиуа кынд… Плек!
Нора ый ынтоарче спателе, диспаре. Апаре май тырзиу, дар де акум гата де друм, ку о переке де десаӂь песте умэр. Ши ку тотул алтфел ворбеште:
— Татэ, ну те супэра… мэ дук ла мама… дакэ се терминэ рэзбоюл, мэ’нторк…
Ши се дуче…

XVI
Бэтрынул, дезбрэкат пынэ ла брыу, котилеште ун петрой.
Пятра е маре, нягрэ, ну се ласэ урнитэ.
Бэтрынул ынчаркэ ку умэрул, каде ын ӂенункь, пырые панталоний пе ел, дар ну се ласэ.
Чедязэ петроюл, се мишкэ, дар, ятэ кэ се ымпотмолеште ын алтэ пятрэ.
Ка бэтрынул сэ котиляскэ петроюл май департе, май ынтый требуе сэ миште чялалтэ пятрэ каре ымпедикэ.
Бэтрынул ласэ петроюл, ыл околеште, се апукэ сэ скоатэ пятра де суб петрой. О скоате. О я ын браце, дар ши аста е гря. Тотушь, клэтинынду-се, дуче пятра кыт май департе, о арункэ песте о грэмадэ де петре. О арункэ ши се’нтоарче ла петрой.
Се апукэ дин ноу сэ миште май департе петроюл. Ыл ымпинӂе ын ӂенункь. Ыл мишкэ греу ку умэрул.
Фаца-й, каре ши аша ый е ынкэркатэ де судоаре ши цэрынэ, ши май ынтунекатэ и се фаче.
Мынэ петроюл пынэ ла о вэличикэ, де унде петроюл се котилеште пуцин ла вале ши се опреште.
Бэтрынул рэсуфлэ ушурат.
Се уйтэ ын урма са.
О фоарте маре парте дин кымпул ымпынзит ку петре че се ынтинде де ла поартэ спре рыу, есте курэцатэ, дар чева, се веде, ну-л аранжазэ не бэтрын.
Бэтрынул се’нтоарче ла челэлалт капэт ал кымпулуй курэцат, ши де аколо порнеште ынапой сэ мэсоаре пэмынтул ку пасул.
Ун пас, дой, трей, патру… чинчспрезече…
Дэ ын петроюл котилит адиняорь, ши се опреште немулцумит.
Се апукэ сэ ымпингэ петроюл май департе. Ымпинӂе, ымпинӂе ши кум ну май поате, се ашазэ пе петрой, ышь скоате тутунул, хыртия, ышь рэсучеште о цигарэ.
Фумязэ лунг ши ынгындурат.
Стинӂе, ын сфыршит, цигара ку кэлкыюл ши яр се апукэ де петрой…
Ымпинӂе петроюл, ымпинӂе ши кынд и се паре кэ е де ажунс, се ынтоарче яр ын челэлалт капэт ал кымпулуй елиберат ши яр ынчепе сэ мэсоаре ку пасул.
…Унспрезече… оптспрезече… доуэзечь ши уну…—ши кынд дэ сэ факэ ал доуэзечь ши унуля пас, яр дэ де петрой. Се опреште, кибзуеште.
Се апукэ сэ мэсоаре пе лынгэ петрой май департе.
— Доуэзечь ши уну, доуэзечь ши дой, доуэзечь ши трей… доуэзечь ши чинч!
Пуне о петричикэ унде с’а оприт, ка семн, се’нтоарче ла петрой, ынчепе сэ котиляскэ петроюл.
А ажунс ку петроюл ла петричикэ, рэсуфлэ ушурат, дар ыл аштяптэ алте петроае.
Се ынтоарче, се апукэ де алт петрой…
Май тырзиу ыл ведем бэтынд ун флэгулец ла ун колц ал теренулуй елиберат. Ыл бате, ши ку алте трей стегулеце субсуоарэ порнеште спре алт колц.
Патру стегулеце фылфые ын челе патру колцурь але теренулуй. Купринс ынтре поартэ ши рыу.
Бэтрынул шеде ла мижлокул теренулуй ши роаде обосит ун чокэлэу де попушой копт… Роаде, роаде чокэлэул, ыл арункэ, се ридикэ, се апукэ де сэпат. Сапэ.
Гроапа-й ажунӂе ла ӂенункь…
Гроапа ый ажунӂе ла брыу…
Гроапа й-ажунӂе ла окь…
Ну се май веде бэтрынул.
Нумай цэрына се веде кум тот збоарэ дин гроапэ…
— Татэ, че фачь аич?!—се кручеште нора, каре апаре ка де пе алтэ луме.
Мария ый обоситэ, колбэитэ.
Бэтрынул ынсэ ну-й рэспунде. Есе дин гроапэ, сс апукэ сэ тырые де пе унде апукэ кренӂь.
— Де че-мь стай,— ый арункэ ел норей ынтр’унтырзиу.
Букуроасэ кэ бэтрынул, тотуш, а ынчепут сэ ворбяскэ ку еа, нора арункэ пе лок десаӂий ши се апукэ сэ-й ажуте…
Тырые кренӂь ши чирипеште весел:
— …Алалтэерь ноаптя ам дормит ынтр’ун копак, зэу,.. яр де асарэ с’а тот цинут де мине ун епуре… еу фуг ши ел фуӂе… еу мэ опреск, ши ел се опреште… еу мэ аскунд, да ел саре песте тот сэ мэ гэсяскэ… аша м’ам сперият, кэ тремурам ка варга… паркэ поате ун епуре сэ се цинэ де ом?!.
Ну се штие дакэ бэтрынул аскултэ трэнкэняла норей. Ел фаче че штие кэ аре де фэкут.
Бэтрынул аступэ гроапа ку кренӂь…
Бэтрынул аступэ кренӂиле ку цэрынэ…
Бэтрынул я апой о кэлдаре ку вар ши ынчепе сэ трасезе о линие албэ дрепт прин мижлокул кымпулуй елиберат. Ынчепе линия де лынгэ рыу, о дуче атент песте гроапа аступатэ ши о терминэ ын фаца порций.
— Аеродром!—екскламэ деодатэ нора, ын сфыршит, причепынд деспре че-й ворба.— Ай фэкут, тотуш, аеродром!
Ши ынтр’адевэр, теренул елиберат, паре ун аеродром, ындеосебь кынд те уйць ла линия албэ де маркаж каре деспикэ теренул ын доуэ.
— Де дата аста н’о сэ-мь скапе,— ышь фрякэ бэтрынул мулцумит палмеле.
— Кум о сэ се ашезе, о сэ-шь фрынгэ гытул ын гроапа аступатэ, аша-й?
— Ай причепут.
— Ши дакэ ну се ашазэ?!
— О сэ се ашезе, фииндкэ аич; ын капэтул аеродромулуй ай сэ шезь ту ынтинсэ.
— Кум ынтинсэ?—се сперие нора.
— Ка сэ те вадэ немций… врояу сэ те вадэ гоалэ, ну?
— Татэ, яр ынчепь?..—се роагэ нора.
— Сау ту ну врей сэ скэпэм ничодатэ де фриць?!— Ятэ с’а ши ынфурият бэтрынул.— Ши, принтре алтеле, ар требуй сэ те грэбешть, дин клипэ ын клипэ ар путя с’апарэ…
— Татэ…—се роагэ нора.
— Че, татэ?.. Штиу кэ н’о сэ те мэнынче… Ту мэ аузь?! Ду-те ши те прегэтеште. Марш!
Нора, шовэинд, диспаре ын касэ.
Бэтрынул, рэмас ын капэтул аеродромулуй, ну стэ деӂяба. Ну поате. Се апукэ ши рупе де пе ич-коло ярбэ. Адунэ май мултэ ярбэ ши о аштерне ка пе ун ковор ын капэтул аеродромулуй, аколо, унде се терминэ линия албэ а аеродромулуй.
Коворашул, де ярбэ е гата, дар нора, ятэ, ынтырзие.
— Мария, м’аузь?!—се енервязэ бэтрынул.
Уша касей рэмыне дескисэ, дар Мария ну се грэбеште сэ апарэ ын праг.
— Мария!
Дар яр ну вине нич ун рэспунс дин касэ.
Аста ши май мулт ыл енервязэ пе бэтрын. Пуне мына козорок ла окь, скрутязэ заря ши кынд дэ дин ноу сэ стриӂе ла нора…
Ын уша касей, ятэ, а ши апэрут нора.
Нора е фэрэ блузэ, дар а пэстрат фуста.
— Аша, татэ?— ынтрябэ еа сфиоасэ.
— Уйте-аша сэ-мь арэць!—скоате бэгрынул фулӂерэтор чева дин бузунар ши арункэ енерват Марией.
Е ун картонаш каре збоарэ ши каде ну департе.
Е фотография пе каре ау арункат-о кындва немций дин авион.
Ын фотографие е штиут че-й: чей дой немць ын слипурь, яр ынтре ей, пе нисип, фемея бронзынду-се ла соаре…
— Ту ешь о датэ сау ну?!—с’а ынфурият акум рэу де тот бэтрынул.
Е де ынцелес, кум сэ ясэ нора ын праг аша кум а нэскут-о майкэ-са?
Уша рэмыне дескисэ май мултэ време, ши деодатэ ын праг ышь фаче апариция Мария.
О кэмэшуйкэ албэ ши фоарте ушоарэ акоперэ трупул сфиос ал Марией…
— Уйте! Уйте!— ышь фак семне фриций, деодатэ ынвеселиць, арэтынд спре пэмынт.
Привитэ дин авион, Мария паре рэстигнитэ ын капэтул аеродромулуй.
Рэстигнитэ ши фоарте адеменитоаре..,
Немций, ынсэ, ми се паре, се чартэ.
Ун нямц аратэ челуйлалт, ка сэ ашезе авионул, дар челэлалт, се опуне, ну се штие де че.
Авионул се ротеште пе департе, яр немций ӂестикулязэ, тот се чартэ, васэзикэ…
Бэтрынул, каре привеште прин крэпэтура дин поартэ черул, апроапе к’а асудат.
— Оаре кяр н’ау сэ се ашезе?!— се’нтрябэ ши стригэ норей.— Мария, ну ста аколо ка о моартэ, мишкэ-те! Фэ-ле семне!
Нора ши фэрэ семне е фоарте адеменитоаре.
Немций с’ау хотэрыт.
Ынторк авионул ши акум вин директ спре «аеродром».
Сынт ла доуэ суте де метри депэртаре…
Сынт ла о сутэ де метри депэртаре…
Се ласэ песте рыу…
Песте аеродром…
Ын челэлалт капэт де аеродром, нора се’нгрозеште, вря сэ фугэ, дар вочя аспрэ а бэтрынулуй о опреште.
— Ынапой!—рэкнеште бэтрынул.
Нора се ынтинде яр пе ярбэ, дар авионул а ши лунекат пе де-асупра ей.
Май сэ-й сфышие рокия норей.
Нора каутэ сэ се акопере.
Аста-й фаче пе немць сэ фие фоарте весель.
Примул нямц:
— Макс, ый сплендидэ!
Нямцул ал дойля:
— Дар, Фриц, н’о сэ фие кип сэ атеризэм… аеродромул е мик!
Примул нямц:
— Фий сериос, Макс, ам атеризат ной пе ши май мичь порциунь де пэмынт.
Ал дойля нямц:
— О сэ май ынчерк, дар аич не ынкуркэ рыул ши каса…
Линия албэ де пе аеродром паркэ есте ынгицитэ де авион…
Ынкэ о клипэ ши авионул паре к’о сэ се ынфигэ ын Мария…
Дар ши каса е апроапе, ши яр авионул с’арункэ ын ынэлцимь.
Примул пилот е енерват фок, стригэ:
— Макс, май ынчаркэ! Кэ сар дин авион!..
Немций май ынчаркэ. Аша ши аша. Одатэ, де доуэ орь, де трей орь… Одатэ с’ау атинс кяр де пэмынт.
Сокрул май сэ се ыннэдуше ын клипа ачея де феричире, доар авионул ера кяр де-асупра гропий.
Ши де кыте орь лунекэ аеропланул песте фемея дин капул аеродромулуй, немций некязэ…
Ын ефыршит, немций принд шмекерия ку гроапа, аратэ унул алтуя гроапа, фак дин пумн бэтрынулуй ши кум дескоперэ кэ ну май ау тимп, диспар ка душь де о апэ…
Мария плынӂе ынчет гемуитэ ын капэтул аеродро-мулуй… .

XVII.
Май бине де-о сэптэмынэ плоуэ ла рынд ши куриерул ӂерман ну се аратэ. Аста паре сэ-й приндэ бине бэтрынулуй. А трансформат ограда ыптр’о микэ четате. Де жур ымпрежур — зид де пятрэ, ыналт. Яр сус де асупра касей шапте-опт змее дин хыртие. Се збат ын аер. Ши бэтрынул май китеште чева.
Ку ун сак арункат песте спате роботеште де зор пе теренул дин фаца огрэзий. Се вэд ынфипць дой парь сэнэтошь ла трей пашь унул де алтул, яр топорул сокрулуй ну стэ нич пентру о клипэ. Чоплеште ла алт трункь. Ындыржит, дар май ымбэтрынит.
Ятэ кэ ши плоая слэбеште.
Сокрул скоате май мулте змее колорате, ле анинэ де ниште цэрушь ши ле дэ сфоарэ, сус, де асупра касей. Се ынтоарче. Чоплеште друкул ши-л тот потривеште ынтре чей дой стылпь. Паре-ми-се, май требуе сэ-л чопляскэ. Да, май чоплеште, ши ку ачелаш фок. Чоплеште, потривеште друкул, апой ынчепе сэ стриӂе нурорий каре, кум шь-а фэкут апариция ла поартэ, аша ши стэ ку десаӂий пе умэр, сфиоасэ, виноватэ.
— Чоканул!
Нора арункэ десаӂий, й-адуче чоканул.
— Далта!
Нора й-адуче далта.
— Куй!
— Ыс ла пичоареле тале.
— Аха… Ши акум адэ о скындурэ.
— Де унде сэ-ць яу скындурэ?
— Дин лаицэ.
— Врей сэ стричь лаица? Ши пе че-о сэ дормь?
— Аколо-с патру скындурь. Я-о пе чя май маре! Ши май,репеде, везь кэ плоая се дуче… Ши поате сэ апарэ.
Избитуриле де топор але сокрулуй сынт атыт де крынчене, ынкыт нора ну май аре че аштепта. Ыл привеште о клипэ, се’нтоарче, диспаре ын касэ, унде се апукэ сэ десфакэ, сэ скоатэ о скындурэ дин лаицэ. А скос-о, о траӂе афарэ, о трынтеште ла пичоареле сокрулуй.
— Аста?
— Ый бунэ ши аста… Ниште тутун ну мь-ай адус?
Нора се’нтоарче, ынтрэ ын касэ, есе, ый адуче тутун ши хыртие.
— Ши врей сэ фак еу цигара? Ну везь че мынь уде ам… Ду-те ши о фэ ын касэ, ба ши апринде-о, к’аич бурязэ…
…Нора се’нтоарче дин касэ ку цигара апринсэ ’н пумн, й-о дэ ши зиче:
— Ци-л амиитешть пе сэрманул бетяг?
— Пе Гриша небунул?
-Ыхы… Л-ам вэзут спынзурат де ун копак, яр пе пепт авя скрис: «Партизан!»
— Ей, кум сэ-ць пуй минтя к’ун болнав, — ӂеме бэтрынул.
— Ши че-о сэ ясэ дин аста, татэ?— ынтрябэ, вря сэ скимбе нора ворба, арэтынд ла конструкция сокрулуй.
— Че-о сэ ясэ дин аста, зичь?— сокрул траӂе ун фум де цигарэ, слобоаде фумул.— Ындатэ ай сэ везь…
Арункэ киштокул, стабилеште друкул чоплит ынтре чей дой стылпь, ыл фиксязэ ла о ынэлциме де вре-о патрузечь де чентиметри де ла пэмынт ши-л бате ын куе, потривеште скындурэ де-а курмезишул, о пуне сэ балансезе песте друкул паралел ку пэмынтул, каутэ чева ын жур, о пятрэ кыт пумнул, о гэсеште, о фиксязэ пе капэтул липит де пэмынт ал скындурий, се дэ спре капэтул ридикат ал скындурий, ышь фаче вынт, саре ку амындоуэ пичоареле песте капэтул ридикат ал скындурий ши нора ну-шь дэ сама кум ын ачеяш клипэ пятра фаче жап!—ын фрунтя сокрулуй, каре пе лок фаче— ляп!— ку фаца ын сус ла пэмынт.
Рэмыне лат.
— С’а учис!—се сперие нора. Ыл ынтрябэ:—Татэ, ешть морт?
— Доведеште-мь!—рэкнеште сокрул, дар ну се мишкэ, кум стэтя, аша рэмыне, лат.
— Че сэ-ць доведеск?!—ыл привеште улунтэ нора.— Те-ай учис!
— Адэ о канэ ку апэ… ши-ун просоп! — рэкнеште со-крул.
Нора о збугеште ын касэ, я капа, я просопул, вине алергынд ши ну май ынтрябэ сокрул че сэ факэ ку апа— й-о плеснеште ын фацэ ши-й ынтинде просопул песте фацэ.
— Н’аша, тоанто!—се’нфурие сокрул ши май таре, дар де мишкат ну се мишкэ, тот ынтинс ла пэмынт шеде.— Ынмоае-л ын апэ ши обложеште-мь фрунтя.
Кукуюл, требуе спус, е дестул де мэричел. Кум ый лягэ нора фрунтя, ну се ласэ, пе лок саре ын пичоаре ши о ынтрябэ:
— Акум ай ынцелес?
— Че сэ ынцелег?
— Кум о сэ маневрезе тунул?
— Тун фачь?
— Ха, немций мэ ау де прост… пынэ ну дау аеропланул жос, ну мэ лас… Ятэ аич ам сэ пун скындура… пе капэтул челэлалт пун пятра ши кум се апропие аеропланул… пок ши ци-л дау жос!.. Лас’сэ се апропие! Ши ну о пятрэ ам сэ пун, чи кыте чинч!
Нора нич ну штие че сэ зикэ. Тотул паре ун жок копилэреск, дар сокрул експликэ, мунчеште, ку атыта инимэ, ынкыт креде ши еа кэ с’ар путя фаче о минуне.
— Дакэ те-ай апукат де-акум де лукрул ачеста,— фаче де одатэ нора, привинд опера сокрулуй,—ду-л пынэ ла капэт…
— Доведеште-мь!— ну се думереште сокрул че вря сэ спунэ нора.
— Че сэ-ць доведеск? Ын примул рынд, еу аш пуне патру скындурь песте друкул кулкат… Ши пе фиекаре скындурэ—кыте о пятрэ… ыць дай сама че есе?! Кыте о пятрэ сау кум зичь мата, кыте чинч.
Сокрул клипочеште, ышь привеште тунул, яр клипочеште… е ынкуркат.
— Доведеште-мь!
— Есе ун тун ку патру цэвь! Кум де ну причепь?!
— Ку патру цэвь?— ши май улуит е сокрул де аӂеримя нурорий, дар се ымпотривеште ынкэ.— Чине, проасто, о сэ доведяскэ сэ трагэ де одатэ дин патру цэвь, кэ аеропланул, ай обсерват, се ласэ песте оградэ, ши се дуче?
— Дар ши се’нтоарче, ба кяр ши се ротеште кыте одатэ… ши ыл атачь, ынкипуе-ць, динтр’ун тун ку патру цэвь. Пах! Пах!
Окий сокрулуй се фак ши май марь.
Бэтрынул ши нора пар акум амындой дой копий порниць пе жоакэ.
— Тун ку патру цэвь!
— Тун ку патру цэвь!
— Ши кум функционязэ?
— Фоарте ушор… сар ла рынд пе скындурь. Атыт кэ скындуриле вор требуй ынтэрите! Ши ынтэрите бине!
— Да еу ла че крезь кэ мэ гындеск, норэ? Еу те ынтреб: де че-мь стай? Карэ ши челелалте скындурь дин лаицэ! Ши ла фуга! Н’ай венит?!
Нора тырые о скыпдурэ, о ласэ, се дуче дупэ алта, о адуче, о ласэ, о адуче ши пе а трея. Ышь скоате бробоада. Пэрул а ынчепут сэ-й кряскэ. Кяр май дрэгуцэ аратэ ну штиу кум…
Сокрул потривеште аша ши аша скындуриле.
— Гэсим сау ну патру скоабе?!—зиче.—Кум крезь?!
— Требуе скоасе дин пичоареле лаицей, дар еу н’ам сэ ле пот скоате.
— Аха,—фаче сокрул ши о я спре касэ, ынтрэ, дар ну прин ушэ, ка нора, чи прин гаура фэкутэ де поля.
Ын касэ-й калд, ын касэ-й бине.
— Ам ынгецат ку тотул,— зиче сокрул, ышь фрякэ палмеле…— Астя-с скоабеле?
— Аха…
— Крезь к’о сэ ле пот скоате?
Нора ну креде нимик. Еа креде ын клипа аста нумай ын чея че ауд урекиле ей, яр урекиле ей ау ши деслушит рокотул аеропланулуй, каре дин ноу ышь фаче апариция. Е департе, дар се ауде. Ба кяр се ши веде дакэ те дай ла ӂям.
Цышнеск унул дупэ алтул афарэ.
— Да-й ел?
— Ый ел,— зиче нора.
— Крезь кэ о сэ не атаче яр?—дуче мына ла окь сокрул.— Е пря сус ши апой че сэ не май ее… Доар сэ не стропяскэ ку бензинэ ши сэ не дее фок!
Авионул ну паре сэ айбэ гынд де атак. Кум збура, аша рэмыне сэ збоаре, атыт кэ, ажунс ын дрептул змеелор де де асупра касей паркэ се опреште пентру о клипэ. Клар, ну с’а оприт, ну поате доар, чи нумай с’а лэсат пе о арипэ, а околит атент змееле.
Унул дин пилоць ый аменинцэ ку пумнул ши ле стригэ чева.
— Че-а спус, норэ?!
— Еу н’ауд.
— Ту че фэкут аколо?— фаче дин ноу дин пумп пилотул, стригэ, аратэ ку деӂетул спре тунул де лемн ши атинӂе змеул де алэтурь.
— А,—абя акум ышь дэ сама сокрул кам де че есте бэнуит ши се апукэ сэ дее експликаций прин семне пилотулуй.— Да май нимик… Я, аша, мэ жок…
— Еу цие дат жукат!— аменинцэ ку пумнул пилотул.
— Ай вэзут, ши де змее се теме…—ышь фрякэ палмеле букурос сокрул,— а симцит быжа… Крезь, де че с’а интересат че фачем аич… Тун, яка че фачем!— стригэ пе урма аеропланулуй сокрул куражос де одатэ, апой се’нтоарче спре норэ.— Да че-ць спуням адиняорь?
— Ыыыы…— рэмыне ынкуркатэ нора.— Да че-мь спуняй?!
— Вака, ятэ че зичям. Требуе сэ дучем вака дин оградэ ши ну ын пэпушой с’о дучем… требуе с’о скоатем дин вале.
— Песте дял?
— Песте дял. Ду-о кяр акум песте дял ши лас-о аколо… Сэ скэпэм мэкар вака…
— Ши лупий?
— Май бине лупий с’о мэнынче, декыт немций. Грэбеште-те дар ынтый мулӂе-о.

XVIII.
Де пе вырфул дялулуй, унде а ажунс нора ку вака, е о фрумусеце рарэ, сэ тот привешть ын жур. Дупэ плоае черул с’а дескис, с’а десфэкут ка о несфыршитэ ынтиндере албастрэ, соареле с’а уркат сус, сус ши луминязэ ку раза луй калдэ, ынкыт ыць вине сэ збурзь. Нора, деши ну май е ла оптспрезече ань, се ласэ врэжитэ де фрумусеця дин жур ши ну се май сатурэ сэ кате ын вале, аколо, унде-й каса лор, унде се порэеште сокрул прин оградэ.
«Чудаць оамень май сынт ши нямул иста де лунтрашь ынтре каре ам нимерит сэ-мь дук траюл…—сурыде нора апроапе феричитэ.— Чикэ ши сокрул, ши бунелул, ши стрэбунелул, тот нямул лор де бэрбаць с’ау кэсэторит, ешинд ла друмул чела дин пэдуре. Ый вине, сэ зичем, бэрбатулуй тимпул сэ се кэсэторяскэ, есе дин оградэ, фаче зечь де километри пе жос, есе ла друмул дин пэдуре, се ашазэ ши аштяптэ сэ трякэ вре-о фемее. Апаре фемея, о я, о дуче ын валя лор ши рэмын сэ трэяскэ, сэ се юбяскэ, сэ-й факэ копий, ка апой, дакэ се’нтымплэ сэ айбэ ун флэкэу, сэ ясэ ши ачела ынтр’о бунэ зи ла друмул куноскут ши де аколо сэ се ынтоаркэ ын вале ку о фемее. Пе Андрей ал меу тот ла друмул чела дин пэдуре л-ам зэрит пентру прима датэ.»
…Еа тречя пе друмул чела ку доуэ вечине, се дучя спре стация Адынката, ла пяцэ циня каля, кынд пе неаштептате ле сэре ын кале ун флэкэу ши тот стригэ:
«Эста-с еу, Андрей!»
«Ши че дакэ ешть Андрей»?—ыл привеск супэрате вечинеле каре о ынсоцяу пе фатэ ла пяцэ.
«Мэ’нсор!»—рыде Андрей ши ле привеште пе тоате ку драг.
«Ынсоарэ-те ку бине»!—ый ыпторк вечинеле спателе ши-с гата сэ цинэ каля май департе, дар флэкэул зурбаӂиу яр ле есе ын кале, рыде ши стригэ:
«Дакэ н’ам мирясэ сэ мэ’нсор!»
Се опреск вечинеле.
Флэкэул е фрумос, кипеш, куражос… Ли се уйтэ фетелор директ ын окь ши ле сурыде ку тоатэ инима.
«Те дучь дупэ ел, Марие?..» — о ынтрябэ фетеле.
— Мария ерам еу…— сурыде ын глас нора.—Кынд а аузит мама кэ м’ам мэритат ши ынкэ унде, се зиче к’а лешинат, дар апой с’а депринс ку гындул кэ-с прин стрэинь… Ну, ничодатэ н’ам сэ мэ дук дин валя аста, нумай сэ се ынтоаркэ Андрей…
Ку ынтряга фиинцэ респирэ нора аерул курат ал зилей, аре нумай доуэзечь де ань ши ынкэ мулте зиле феричите о аштяптэ ынаинте, нумай дакэ с’ар термина одатэ рэзбоюл…
— Е-хе-хе!!!—скоате еа ун киуит ушор спре каса лор микэ, апой стригэ ка пе тимпурь кынд се’нтымпла сэ се урче ку Андрей, бэрбэцелул ей, пынэ аич.—Андреееей! Унде ешть, бэрбэцеле?!!
Аскултэ ши яр стригэ, май дурерос:
— Е-хе-й! Андрей! Бэрбэцеле, унде ешть?!!
— Еу ыс ку тине,— ый рэспунде де одатэ бэрбатул, гласул и-й курат, нумай кэ паре сэ вие де фоарте департе.— Ах.
— Унде ешть? Аратэ-те!
— Ну пот… Еу ыс департе.
— Еу ну те вэд.
— Вэд…— репетэ ел ынчет.
— Ешть виу, драгул меу?.. Ыць дук дорул!
— Ши еу,— репетэ вочя бэрбатулуй.
— Еу ыць скриу скрисорь. Ымпреунэ ку тата ыць скрием.
— Скрисорь…
Еа се кулкэ ын ярбэ. Ярба е плэкутэ, рэкороасэ.
— Ну плынӂе,— сусурэ вочя бэрбатулуй.
— Ну плынг.
— Ши, тотуш, ну плынӂе.
— Бине,— зиче еа,— нумай сэ-мь спуй чева деспре тине.
— Н’ам сэ пот. Н’ай сэ повестешть рэзбоюл. Деспэрциря — н’ай с’о повестешть. Драгостя – н’ай с’о дескрий. Моартя… Ну те обиждуеште бэтрынул?
— Ну. Брав татэ ай!
— Ць-ам спус… Яр а апэрут аеропланул пе ла вой?
— Оф, с’о арэтат…
— Сэ мэ аштепць, бине?
— Ам сэ те май пот аштепта оаре?
— Дакэ н’ау сэ мэ омоаре..
— Дакэ пе ной н’ау сэ не омоаре,— репетэ еа ынчет ши дин ноу се роагэ:—Андрей, аратэ-те, мэкар пуцин.
— Ду-те. Бэтрынул те аштяптэ. Е сингур… Ши поате сэ апарэ яр аеропланул…
Се ридикэ Мария, ынкуркатэ.
Нимень.
Нумай вынтул ын жур…
Требуе сэ се ынтоаркэ ын вале.
Се’нтоарче.

XIX.
Ын оградэ — алта-й реалитатя.
Тунул е гата.
Лынгэ тун — патру мормане де пятрэ. Ши фиекаре морман е дин петре диферите. Май марь, май мичь, ши мичь де тот, кыт оуэле де гэинэ. Дар нора май тырые ынкэ. Тырые ши тот ле-арункэ ын грэмезь. Де пе малул рыулецулуй стрынӂе, де прин ярбэ — ле адунэ… Ну-й лукру фемееск сэ карь пятрэ, дар че сэ-й фачь?!
— Везь кэ ши прин апа рыулецулуй гэсешть петре ротунде ка оул,—ый атраӂе атенция сокрул, кэч ши ел адунэ петре де пе унде гэсеште. Бэтрынул ынтрэ ын апэ, пипэе, скоате петре, ле арункэ пе мал.
Паркэ ау адунат петре де ажунс.
— Сэ май фачем маневре,— зиче сокрул.
Нора, обоситэ ышь ындряптэ шалеле, се дэ чева май ла о парте, ридикэ де жос о пуфоайкэ, сокрул ый ынтинде ун чаунел.
— Че сэ фак ку ел?
— Ай сэ-л пуй пе кап ын лок де каскэ… сау врей сэ-ць спаргэ петреле капул?!
Спуне сокрул ши се апукэ ши ел сэ се ашезе. Ымбракэ ун суман, апой алт суман, траӂе песте кап трей-патру кэчуле, уна май маре декыт алта, ши песте тоате апасэ о кэлдаре, че, сэ кредем, ыл ва серви ши пе дынсул де каскэ.
— Аша,— фаче сокрул, вэзынду-се екипат,—н’ай уйтат комензиле, норэ?
— Кум апаре авионул, еу требуе сэ стау ку пятра ын мынэ. Кум ай трас динтр’о цавэ, репеде о ынкарк!
— Тунар, ынкэркат! — командэ скурт бэтрынул.
Кум с’а аузнт команда сокрулуй, нора се змунчеште дин лок, ка ун сервант адевэрат ыншфакэ доуэ петре, ле пуне пе ун капэт де скындурэ лэсат ла пэмынт, алте доуэ петре — пе ал трейля капэт де скындурэ. ши ынкэ доуэ петре — пе капэтул ал патруля.
Кыт ай клипи, се поате спуне, аша-зиселе цэвь але тунулуй де лемн ау фост ынкэркате.
— Тунар!..—се фаче аузитэ команда аспрэ а сокрулуй, кулкат!
Нора нич ну доведеште сэ се гемуе, кэ сокрул а ши сэрит пе унул дин капетеле ридикате але скындурий. Песте унул саре, апой песте алтул… ши кынд те уйць— плоае кад петреле песте капул нурорий ши сокрулуй.
— Бом, бом, бом, — зорнэе кэлдаря, фундул чаунулуй.
— Минунат, ха, ха!—жубилязэ сокрул.
Васэзикэ траӂеря абя ынчепе. Кум каде ултима пятрэ ла пэмынт, сокрул саре ка ун титирез, с’а ши постат де-акум лынгэ капетеле ридикате але скындурилор, дар май ынаинте де аста, дин гура луй цышнеште команда: ‘
— Тууу-нар, ынкэркат!
Трей мишкэрь але нурорий — ши о цавэ ый ынкэркатэ. Алте трей мишкэрь де-але нурорий, ши алтэ цавэ е ынкэркатэ, ши тот аша.
— Тун-нар, кулкат!
Ши дин ноу петреле кад песте чаунул ши кэлдаря де пе капетеле сокрулуй ши ал нурорий. Збырннн!!!
Е тимпул, гэсеште де кувиинцэ сокрул, сэ скимбе калибрул гюлелелор.
— Ку гюлеле мэрунте, асупра душманулуй —фок!
Кынд а турнат нора кыте о кэлдаре де петре кыт оул де марь пе фиекаре скындурэ, ну с’а вэзут, дар де пе патру скындурь се авынтэ спре чер о плоае де петре, каре, кум атинг о анумитэ ынэлциме, кад выртеж ла пэмынт. Ка сэ ну-й гэуряскэ чаунул, де фрикэ, нора пуне мыниле песте ел, дупэ каре се алеӂе ку деӂетеле здрелите, ши рэу здрелите.
— Ам спус сэ ну пуй мыниле ын кап!
— Ам уйтат.
— Осташул н’аре дрептул сэ грешаскэ. Дакэ ын челэлалт рэзбой, кынд ам луптат еу ку челэлалт нямц, тунарий ерау ка тине, азь ну май ерам!—ши констатэ:— Ну-й рэу. Акум скимбэ гюлелеле.
— Пунем марь?
— Тунар, ласэ ворба! — Се строфолеште мошул, ка ши кум ар фи ла о адевэратэ маневрэ милитарэ.—Ку гюлелеле марь, ын душманул цэрий — фок!
Сэ рызь ши сэ плынӂь ну алта. Дар алтэ апэраре сэрманий н’ау ши нич н’ау де унде аштепта. Требуе сэ атаче. Ши атакэ.
Ынкэ трей-патру екзерчиций ши резултатул е пе лок. О пятрэ маре ый писязэ сокрулуй деӂетеле ле ла пичор, алтэ пятрэ — ый вырэ кэлдаря пынэ ын умерь, яр кытева петре, кэзынд пе унул ши ачелаш лок ал скындурий, о фак сурчеле. Фурия ши дуреря сокрулуй н’аре марӂинь.
— Де че рызь? Траӂе-мь кэлдаря!—се строфолеште ла норэ.
Дупэ че й-ау фост легате деӂетеле де ла пичор, сокрул с’а апукат сэ дездоае фундул кэлдэрий, яр нора адунэ лиништитэ петреле ымпрэштияте песте тот. Пе челе марь ле пуне ын грэмада ку петре марь, пе челе мичь — ле адунэ ла петреле мичь… тотул сэ фие ла ындемынэ кынд а апэря инамикул.
— Е де ажунс ка о петричикэ, яка ши аша-я де маре,— аратэ сокрул о пятрэ ку каре дездоае кэлдаря,— сэ атингэ сэнэтос о арипэ сау бакул ку бензинэ, ка сэ ну май зик де еличе, ши нямцул ностру е пе буртэ! С’а кырлигат! Ну се поате сэ ну фие думнезеу ши де партя ноастрэ… кыт тимп не кинуе аеропланул иста, нумай ной штим… ну ць-а крэпат чаунул?
Сокрул ридикэ чаунул нурорий, че се тэвэлеште ын апропиере, ыл черчетязэ… ну, паре сэ фие сэнэтос чаунул. Ласэ чаунул сэ-й кадэ ла пичоаре ши кум се уйтэ ын жур де че сэ се май апуче сокрул, ынлемнеште.
— Ел!— ый скапэ дин гурэ.
Ынкэ-й фоарте департе, дар се ауде клар вуетул аеропланулуй!
— Ел!—зиче ши нора.
— Тунар!— рэкнеште страшник сокрул, дар пе лок рэмыне ку гура кэскатэ.— О «цавэ» ый руптэ!
Ши аеропланул а апэрут ла оризонт.
— Так, так, так…— вине рокотул луй спуркат.
Ба немций май траг ши ку окяна ла челе кыте се фак ын ограда мошулуй.
Вине авионул, дар пе околите.
— Ыл везь? Се теме…— зиче сокрул ши стригэ ла норэ:
— Де че шезь?!
— Да че сэ фак?!— ыл привеште ынкуркатэ нора.— Аштепт команда та. Ши де че ну те’мбрачь?! Пуне-ць кэлдаря!
— Парастасул…—саре пе пичорул сэнэтос сокрул, ыншфакэ пуфоайка, ун суман, дар кынд сэ-л май ымбрачь, арункэ суманул ши-шь пуне кэлдаря пе кап, кэлдаря ынсэ ый каде пынэ ын умерь дин липса кэчулилор, змунчеште кэлдаря, дар се’нкуркэ ын ымбрэкаря системулуй де кэчуль…
Немций катэ ын окянэ ши рыд.
— Ажутэ-мэ!— рэкнеште сокрул.
Май пе скурт, аеропланул, ку ун згомот страшник а трекут песте капетеле лор ши нумай ла кыцьва метри ынэлциме де ла пэмынт. Акум, дакэ срау гата, ши-л покняу…
— Хе-ту-ць…— саре де ла пэмынт, се уйтэ сокрул пе урма авионулуй че ышь я ынэлциме, се дуче.— Аста дин кауза та!—рэкнеште сокрул ла иорэ.— Ай вэзут кыт де жос а збурат? Ам фи путут сэ-л покним!
— Де че дин кауза мя?
— Те-ай фыцыит… де че н’ай ынкэркат тунул?
— Де унде сэ штиу еу ку каре гюлеле сэ-л ынкарк… де че н’ай дат командэ?! Ку марь сау ку мичь сэ-л ынкарк?!
— Де-акум поць ши ку рахат сэ-л ынкарчь, се дуче авионул…—е дескуражат сокрул, тот атунч, ынсэ, хуруитул авионулуй се скимбэ ши, ку скимбаря луй, сокрул обсервэ, кэ ши авионул ышь скимбэ дирекция.
Васэзикэ, авионул се’нтоарче, фаче ун окол ши акум ку тоатэ греутатя луй се ласэ дин ноу песте вале.
— Вря сэ не ынхаце тунул!— привеште сокрул улуит фрынгия че каде де одатэ ын жос дин авион, фрынгия ку ун лац ла капэт. Ши гяреле, кэнӂиле!
— Ту крезут нямц есте прост…—хохотеште унул дин чей дой пилоць ши кынд авионул трече пе де асупра тунулуй арункэ арканул спре ей.
— Ла пэмынт!— рэкнеште сокрул ши кяр ын клипа кынд лацул е гата сэ анине унул дин парий каре цин тунул, бэтрынул ынлэтурэ принтр’о мишкаре брускэ лацул ши авионул лунекэ май департе фэрэ сэ факэ вре-о стрикэчуне, аста ынсэ ну ынсямнэ кэ ну се ва ынтоарче кяр ындатэ.
Дар сокрул н’аре де гынд сэ май чедезе.
Саре де ла пэмынт, ку мына ла окь, детерминэ пе лок ынэлцимя аеропланулуй ши се-арункэ ла аша-зиселе цэвь але тунулуй.
— Ынэлцимя — зече пичоаре, поля гря, тунааар, фок!..
Зече петре се ридикэ бруск ын сус, авионул ынсэ кяр ын клипа кынд сэ се чокняскэ ку петреле, ышь скимбэ дирекция, лунекэ пе-о парте.
— Тунар!
— Есте тунар!
— Ку гюлеле греле…
— Есте ку гюлеле греле…
Ши май страшниче сынт комензиле, ши май ындыржите мишкэриле. Алтэ плоае де петре се ридикэ ын аер ши алте комензь кад уна песте алта, кэч чей дой бравь пилоць ай фюрерулуй ау де гынд сэ лупте крынчен ку ачест мош ши ку ачастэ фемее ненорочитэ.
— Ту пе ной пушкат,— хохотеште ши яр ынторк машина песте тун немций,—да ной пе тине луат ла чер ку тун…
— Ынэлцимя шапте пичоаре, гюля мижлочие…—тунааар — фок!
— Нич гюлелеле мижлочий н’ажунг,— апроапе кэ плынӂе нора.— Н’ажунг ла авион, кэ-с греле.
Нумай гюлеле мичь, кыт оул, ар путя сэ факэ минунь, аста абя акум а ынцелес сокрул.
Рэкнеште:
— Ту-наар, ынкэркат!
— Есте ынкэркат!
— Тунар, фок!
Дар кяр ын клипа кынд сэ трагэ бэтрынул, бравий пилоць ай челуй де ал трейля райх скимбэ бруск дирекция авионулуй ши лунекэ, лунекэ, лунекэ спре вака де пе коастэ… Ау зэрит-о деч!

XX.
Гард ну екзистэ, поартэ ну екзистэ, сараюл — нич ворбэ сэ май фие. Каса, де, се май цине, дар ши еа е ку акоперишул пе о парте… ши, пофтим, с’ау арэтат ши примий фулӂь. Трэеште, дакэ поць.
Унул, апой ынкэ унул. апой кыцьва фулӂь грэмадэ, трек ушор пе лынгэ фаца бэтрынулуй, паркэ ар вря пентру о клипэ сэ-л мынгые аша кум шеде пе куптораш, сэ-й спунэ ун кувынт калд, дар паре ши лор сэ ле фие фрикэ ши фриг, сынт таре грэбиць ынтру кэутаря унуй лок тихнит, унде ар путя ерна, трек май департе, се перд прин голул дин валя дин фаца касей…
— Акум а рэмас сэ не учидэ ши… гата…— плынӂе ынчет пе прагул касей нора.
— Грижания ей де вяцэ…— офтязэ, ӂеме сокрул.— Гындям кэ поате скэпам мэкар ку вака… Кум с’а дезлегат еа — капул ну мэ ажунӂе.
— Н’о сэ скэпэм пичодатэ, ничодатэ… доамне!
— Дэ-мь, доамне, о бомбэ…— се ридикэ сокрул ши де одатэ се луминязэ ла фацэ, зиче.— Кум де-ам уйтат оаре…
— Че-ам уйтат, татэ?
— Ць-аминтешть де зиуа кынд авионул советик фугэря фасчистул?
— Мь-аминтеск.
— Дар ць-аминтешть кэ нямцул а арункат чева дин аеропланул луй, ка сэ скапе?
— Аколо, пе дял а кэзут чева.
— Ши дакэ е о бомбэ?
— Дакэ ера бомбэ — експлода.
— Хе, кап де фемее… сынт бомбе каре ну експлодязэ!
— Ши че врей сэ фачь?
— Мэ дук с’о адук ши-о експлодез ын оградэ!
— Штиу кэ н’ай ыннебунит?!
— Ба ам ыннебунит. Штиу кэ збор ши еу ын аер, дар нич аеропланул луй Хитлер ну рэмыне… О пун ын поартэ, аколо, унде се ласэ май жос авионул, фок — пок!— ши ну-й нямцул!
— Татэ, опреште-те!
— Нич ну мэ гындеск…
Сокрул есе дин оградэ, се дуче хэт, унде кэзусе ачел маре ши стрэлучитор обьект. Трече апа, уркэ дялул, дар кынд ажунӂе ын пряжмэ, ыпчетинеште пасул… черчетязэ де департе обьектул…
— Че-й?— ый стригэ нора каре с’а луат пе урма сокрулуй.
— О чистернэ…
— Чистернэ?
— О чистернэ ку бензинэ, зэу!—О пипэе сокрул, о мироасе.—Д’апой аста е ши май бине… Вино ши ажутэ!
— Да поате, тотуш, ну-й чистернэ… Я сама!
— Ый чистернэ ку бензинэ… на, мироасе!
— Ши-апой че-о сэ фачь ку дынса?
— Проасто! Ам с’о експлодез суб аероплан ын лок де бомбэ. Ажутэ-мэ!
Дар бутоюл ый греу. Абя де-л мишть. Унде май пуй кэ требуе коборыт пе коаста ынкэркатэ де петроае, туфарь. Дус спре рыу, апой де-аколо — спре касэ, ла дял.
Кибзуеск.
Фемея кобоарэ, адуче фрынгий дин оградэ.
Лягэ чистерна. Ынчеп коборыря. Цин чистерна ку фрынгииле ши тот кобоарэ ынчет. Кынд обосеск, се опреск, лягэ фрынгииле де петроае ши-апой яр порнеск…
— Ту ций сау нумай те фачь?!
— Цин!
— Дэ-й друмул ку ынчетул… аша… Ха-й, кэ нинсоаря се’нтецеште?!
— Дакэ о скэпэм…
— Да ту цине-о!
— О цин…
— Ар требуй сэ винэ ши о сэрбэтоаре дупэ атыта кин. Ку атыт май мулт кэ планул паре бун… Я сама
Май с’о скапе.
…Ау ажунс ын вале, ла апэ. Трек ушор апа, дар ла дял, спре касэ, ну вря сэ мяргэ.
— Че-й де фэкут?
Кибзуеск.
Ласэ чистернэ сэ кадэ ыпапой ын апэ ши о траг пе апэ пынэ ажунг ынтр’ун пункт унде ли се паре май мик дялул спре касэ. Дар песте тот петроае!
Траг чистернэ дин апэ, дар ла мал се ымпотмолеште рэу чистерна. Ши апа е рече. Се’нрошеск пичоареле, мыниле.
Нинӂе.
Ынчаркэ, бьеций, ши аша, ши аша. Нора каде ын ӂенункь… ышь суфлекэ фуста, яр ынчаркэ…
Се опинтеште ши сокрул… ынжурэ… скрышнеште… тотул ынсэ ын задар… Ши атыт де биневенитэ ера чистерна аста!
— Парастасул мамей де вяцэ… бине а зис чине а зис, кэ ла чел сэрак нич боий ну траг,—ӂеме сокрул ши ласэ чистерна сэ лунече’н вале, ын апэ.— Адэ-мь о цигарэ!— офтязэ.
— Ай ыннебунит! Врей сэ сай ын аер?!
— Доведеште-мь!— гыфые, дар ну се ласэ сокрул.
— Ну везь, кэ хайнеле ци-с нумай бензинэ?!
— Ай дрептате…—се уйтэ сокрул дескуражат ын жур.
Нинӂе де-а бинеля. Тоту-й алб ын жур. Ши нинӂе, нинӂе. Ши нямцул й-а липсит де тоате. А рэмас сэ ле май ее ши зилеле.
— Хай, татэ, сэ не дучем де аич… уйте-о ярна… Не дучем унде не-ор дуче окий! Дакэ май вине аеропланул, афлэ кэ вине нумай сэ не ее зилеле.
Нора май ворбеште ши алтчева, дар гындул сокрулуй е ла чистерна ку бензинэ. Че-ар путя оаре сэ факэ ку еа, сэ-й фие де ажутор?
— Кыте галоане, зичь, де стиклэ авем ын касэ?—ынтрябэ ел ынтр’ун тырзиу.
— Да че-ць требуе?
— Еу те’нтреб кыте авем!—о я разна сокрул спре касэ… ынтрэ ын касэ, апаре ку доуэ галоане де стиклэ…
Кынд есе дин касэ, нора е ын оградэ. Тремурэ де фриг.
— Я топорул, клештеле ши винэ дупэ мине…—ыйспуне.
— Яр ла чистернэ?
— Яр.
Нора каутэ топорул, клештеле, есе ын праг, тремурынд де фриг, ши се я дупэ сокру, каре-й хэт ла чистерна дин вале…
Лукрязэ май мулт тимп ын журул чистерней ын тэчере. Врана ну се ласэ ушор дескисэ.
— Дэ-те ла о сутэ де пашь де аич…— сфэтуе сокрул нора, кэутынд сэ дескидэ врана ку топорул…
— Дакэ врей с’о дескизь ку топорул, ну мэ дук!
— Еу ку чине ворбеск?!
Нора се депэртязэ, дар ну мулт.
— Христоший мамей тале еу де Хитлер, акум е акум!..— рэсуфлэ ушурат сокрул, кынд се веде ку допул ын мынэ — Тречь, норэ, май апроапе!.. Ба ну, аляргэ ын касэ, ши май каутэ стикле… тот че ай де стиклэ адэ ынкоаче!.. Ши о канэ адэ!
Нора се дуче ын касэ, дар се ынтоарче ку трей стиклуце а кыте жумэтате де литру…
— Май мулте ну-с,— зиче.
— Лас’ кэ ши астя-с де ажунс… Ту ай сэ-л покнешгь ку ачестя мичь ын нумеле татэлуй! Сэ’нчерчь сэ-л трэснешть дрепт ын фрунте, аколо унде се вэд фриций, яр еу… Канэ ай адус?
— Адус, на…
Сокрул ымпле галоанеле, ле я субциоарэ, се’ндряптэ спре тунул де лемн.
Ашазэ ун галон пе о скындурэ, алт галон пе алтэ скындурэ. Апой ыпчаркэ сэ вадэ кам кум ау сэ фие арункате ын сус галоанеле. Апасэ ку пичорул, ынчет апасэ, май таре…
— Ыс пря греле…— обсервэ нора.— Нич ла ун метру н’ау сэ збоаре де ла пэмынт… деӂяба!
— Вэд, ши че сэ фак!? — се апринде сокрул, е дин ноу дезнэдэждуит, се бате ку палмеле песте шолдурь, катэ ын жур, вря сэ гэсяскэ о ешире, дар кум?
Кум?!
Ши де одатэ се плеснеште ку палма песте фрунте.
— Я амындоуэ кэлдэриле ши вино дупэ мине!—зиче.
Нора аляргэ ын касэ дупэ кэлдэрь, сокрул се’ндряптэ дин ноу спре чистерна ку бензинэ…
Нинӂе, фулгуе.
Май мулт тимп карэ амындой ку кэлдэриле бензинэ ши о тоарнэ ынтр’ун бутой де лынгэ уша сараюлуй.
Кынд дешартэ чистерна, сокрул о ымпинӂе ушор спре касэ, о адуче ын пряжма порций, о досеште суб гард, ну, се рэзгындеште, о вырэ ын сараюл арс, ши кынд креде кэ-й доситэ бине, фаче семне нурорий сэ пунэ мына яр пе кэлдаре, я ши ел кэлдаря, ынчеп сэ каре бензинэ дин бутоюл дин фаца сараюлуй ынапой ын чистернэ.
Сокрул ласэ кэлдаря, ынтрэ ын касэ, есе де аколо ку будэюл ын мынэ. Се ашазэ пе приспэ, черчетязэ май мулт тимп о гэурикэ дин будэй. Апой ыл ымпле ку апэ аша кум се ымпле ку смынтынэ ши ынчепе сэ помпезе аша кум се бэтя смынтына, ка сэ се скоатэ унт.
Сокрул, помпязэ, яр прин гэурика микэде май жос де мижлокул будэюлуй апа цышнеште. Ши ку кыт май мулт помпязэ сокрул, ку атыт май таре цышнеште апа. Мэреште гаура.
Яр помпязэ, апа цышнеште ши май таре.
Де одатэ зиче:
— Ей, нямцуле, сэ штий к’ам гэсит еу моартя та,— ласэ будэюл, ынтрэ ын беч, есе де аколо ку доуэ канете де кишкэ де гумэ. Скоате апой о балеркуцэ дин беч, кам ла брыу де маре, адуче ниште скындурэ, беския, топорул, далта, чоканул ши се апукэ сэ роботяскэ ын фаца касей.
— Че-о сэ ынсемне аста?— ыл ынтрябэ нора.
— О сэ-й стропим ку бензинэ!
— Кум сэ-й стропим!
Сокрул ласэ инструментеле, я дин ноу будэюл, ыл ымпле ку апэ, помпязэ.
— Причепь?— аратэ ла шувица де апэ че цышнеште дин будэй.
— Ши?
— Ынкипуе-ць кэ аста-й бензинэ. Ши бензина цыш-неште принтр’о кишкэ ши кишка е ын мыниле меле… Вряу сэ фак ун будэй маре, дин балеркэ, акум ай ынцелес? Ту о сэ помпезь, яр еу ам сэ-л стропеск ку бензинэ. Ши акум май ынкипуе-ць кэ дэм фок бензиней че цышнеште… Ку парэ о сэ-л стропим пе Хнтлер!
— Стиклеле н’о сэ не май требуяскэ?
— Каре?
— Каре ле-ам ымплут ку бензинэ.
— Ку тоате о сэ-л атакэм.:. Ба ку стиклеле о сэ ши ынчепем… Ду-те ши прегэтеште кошул ын каре ам дат де кытева орь фрицилор оуэ ын ел!
— Кум сэ-л май прегэтеск, дакэ ну май авем оуэ?!
— Пуне мэкар ши петре ын ел, аступэ-л бине ку ун просоп… Кынд л-ор зэри немций, сэ крядэ кэ чине штие че крэпэт ле дэм. Кяр ку мына мя ам сэ-л дау. Де пр сарай ам сэ-л дау, де пе перецпй сараюлуй… Нумай сэ фие ей бунь сэ-л ажунгэ. Кяр ын клипа кынд ау сэ врее сэ ее кошул, ам сэ ци-й ши покнеск ку стикла ын кабинэ… Дакэ н’о сэ ле плакэ стикла, ам сэ пун атунч ын мишкаре помпа. Ту о сэ помпезь, яр еу ку кишка ын мынэ ам сэ-й стропеск ку фок. Атыт, нумай сэ се ротяскэ май мулт пе де асупра касей… Ла мункэ!..

XXI.
Афарэ с’а луминат, нинсоаря с’а оприт ку тотул, се веде пынэ департе хэт, дар, ятэ н’апаре авионул ши сокрулуй и се фаче фриг тот киротинд пе сараюл арс.
Саре пе ун пичор, пе алтул, ридикэ гулерул, апасэ кэчула, потривеште ла брыу стиклеле ку бензинэ, кишка пе каре о ынфипт-о деокамдатэ ын брыу…
— Татэ, поате май коборь сэ те’нкэлзешть?—ый стригэ пора дин касэ.
— Ши дакэ вине? Май доведеск еу сэ урк пе сарай? Адэ-мь о цигарэ.
Нора й-адуче о цигарэ апринсэ. Й-о дэ сокрулуй ши ну се май грэбеште ын касэ.
— Ну се веде?— ынтрябэ.
— Ту везь май бине…— траӂе сокрул дин цигарэ.
— Ну-й ел кумва?—дуче нора де одатэ мына ла окь.
— Унде?!—сокрул арункэ кыт коло цигара.
— Унде те уйць? Уйтэ-те пе фундул вэий, ла оризонт… сау й-о чоарэ?!
— Еу вэд, кэ ту везь май рэу декыт мине!..— нумай поате бэтрынул де фриг ши де обосялэ. Кобоарэ… — Ай апринс фокул ын собэ?!
— Дакэ ӂямуриле ыс спарте, ла че о сэ ажуте фокул?!
— Еу о сэ аступ ӂямуриле, ту апринде фокул…
С’ау апринс лемнеле ын собэ, троснеск.
Сокрул, дакэ а аступат ӂямуриле ку ниште кырпе, се дэ ши ел спре собэ.
Шед амындой гемуиць ын фаца собей…
— Азь сау ничодатэ…— ышь зиче сокрул ынтр’ун тырзиу ши се ридикэ. Есе афарэ.
Афарэ-й ши май фриг. Ау венит ку адевэрат фригуриле. ….
Се уркэ бэтрынул пе сарай. «Гранателе» ла брыу, кишка де ла арма де фок ын мынэ… се плимбэ пе дэрымэтуриле сараюлуй… Скрутязэ заря… Апасэ кэчула ши май мулт песте окь… се гемуеште пе зид.
— Азь сау ничодатэ,— ышь зиче. Се ридикэ, ышь фрякэ палмеле, катэ ын заре.
Гоалэ-й заря. Албэ де зэпадэ. Паркэ ар ста де ун секол пе зид. Кобоарэ, ынтрэ ын сарай, пипэе чистерна, есе, уркэ пе сарай…
Се гемуеште дин ноу пе зид бэтрынул… ыл ынвэлуе паркэ о кэлдурэ…
Ши ну май ынцелеӂе че се ынтымплэ. Висязэ.
Флэкэрь, флэкэрь, флэкэрь ын фаца окилор.
Ши де одатэ веде к’а апринс аеропланул. Аеропланул е ын флэкэрь, немций рэкнеск, се збат аколо сус ын машина лор, вор сэ сарэ, дар пара е гата сэ-й ынгитэ. Се тот дуче авионул ку парэ ку тот… се дуче, се дуче, ши де одатэ ундева департе хэт — каде, експлодязэ, бум!..
Букурия бэтрынулуй ши а нурорий паре сэ н’айбэ марӂинь, сар, стригэ, се купринд, рыд ши яр се купринд… дар кынд се потолеск, ну ле вине а креде окилор че вэд.
Песте дял, песте рыу, пе де-а дрептул, кум вин аша вин спре ей дой немць. Ши-с ануме — пилоций дин аероплан. Унул, бандажат ла пичор, шкьопэтязэ, челэлалт фриц ыл сусциие. Ши вин директ спре ей, спре бэтрын ши норэ. Нямцул сэнэтос стрынӂе-о армэ ын мынэ. Ши ей рэмын ынкремениць.
— Фуӂь!— се дезметичеште де одатэ сокрул, стригэ ла норэ.
— Татэ!—рэкнеште буймэчитэ нора.
— Фуӂь ын касэ!
— Татэ!— фуӂе нора ын касэ.
Рынжеск фриций ши тот се апропие.
— Ной юбит фемеюл тэу гут,— зик фриций ши лягэ бэтрынул де чотул че-а май рэмас дин копакул дин фаца касей. Ку фрынгчй ыл лягэ, апой нямцул май здравэн дэ арма нямцулуй бетяг, нямцул бетяг се ашазэ пе праг ку арма цинтитэ спре бэтрын, нямцул здравэн ымпинӂе ку пичорул уша касей.
— Фриц юбит гут…— рынжеште, ышь скоате дни мерс чентура.
— Ну! Ну!—се ауде май тырзиу нора дин касэ.
Ын фаца касей бэтрынул а ши змулс чотка, се репеде спре уша касей ку чоткэ ку тот…
Каде’н кап де пе зидул унде ациписе.
Нимик ну причепе.
— Унде-й чел ку аутоматул?— ынтрябэ ел нора каре стэ ла кыцьва пашь де ел ши тот рэкнеште чева, ши тот аратэ ын заре.
— Чине?— се буймэчеште нора.
— Яка аич шедя унул ку аутоматул!— аратэ ел ла прагул касей.
— Каре, татэ, нямц ку аутоматул? Ятэ, аеропланул вине… Вин!
Абя акум бэтрынул ышь дэ сама, кэ готул че-а фост пынэ адиняорь а фост ун вис — адевэрул е ын фацэ.
Аеропланул вине.
— Сэ винэ, кэ-л аштепт!—змунчеште сокрул кошул де ла норэ ши се апукэ де одатэ сэ стриӂе пемцилор, сэ стриӂе ши сэ ле арэте кошул ку де-але гурий.— Ей, вениць, на, в’ам кумпэрат ун пурчел, луаць пурчелул! Л-ам прэжит!..
Авионул се ласэ пе вале, дар ну се ындряптэ спре касэ. Паркэ а бэнуит чева, фаче окол. Се ласэ пе-о арипэ, пе алта, ай зиче к’а зэрит чева, яр се ласэ пе-о арипэ, пе алта, ынконжоарэ…
— Крезь к’о сэ се дукэ май департе?
— Н’аш креде… ну кред сэ ну врее сэ ее кошул!
Авионул май фаче ун окол, май черчетязэ паркэ чева ши де одатэ се ындряптэ директ спре касэ, вине спре сарай.
— А, ай зэрит хэляла… ци-й фоаме?!—се букурэ со-крул, ышь пипэе уна дин стикле, сэ-й фие де-а гата.— Хай, вино, кэ те-аштепт!
Дар ын ултима клипэ аеропланул се ласэ песте тупул де лемн. О микэ пырыитурэ де армэ ши челе доуэ галоане де пе тупул де лемн експлодязэ. Експлозия а фост атыт де неаштептатэ ши путерникэ, ынкыт сокрул а ши збурат де пе сарай. Токмай кэларе пе гард с’а трезит.
Пилоций немць хохотеск, ынторк авионул ши яр се ласэ, вин спре ограда бэтрынулуй.
Абя акум се дезметичеште бине бэтрынул. Саре де пе гард, рэкнеште ла норэ:
— Помпязэ! Помпязэ! Помпязэ! — ши дин кишка дин мынь а ынчепут сэ цышняскэ бензина.
Бэтрынул скоате ун кибрит.
Цышнеште пара дин кишкэ ла шапте-опт метри. Кишка дин мыниле бэтрынулуй паре о адевэратэ армэ арункэтоаре де фок.
— Апропие-те! Апропие-те!— фаче семне авионулуй бэтрыпул ши ындряптэ тоатэ пара спре авион.
Ун вует де парэ инфернал.
Авионул ын ултима клипэ цышнеште ын сус, дар яр ревине. Е ынрэит. Бэтрынул арункэ парэ песте фриць. Авионул трече яр прин парэ, диспаре дупэ касэ… Ынкэ де департе дескиде фок асупра сараюлуй.
Се’нфиг глоанцеле ын переций сараюлуй.
Пиу! Пиу!
— Фуӂь!— рэкнеште сокрул ла норэ.
Ну се штие, нора а аузит стригэтеле сокрулуй сау а фуӂит, к’а вэзут глоанцеле немцешть нимеринд ын сарай… Цышнеште ынсэ дин сарай, се трынтеште ла пэмынт екзакт ын клипа кынд кытева глоанце атинг чистерна…
Саре ын аер сараюл!
Бум!
Плоае кад песте бэтрын прафул, фумул… букэцеле де лут… де молоз… Аеропланул блестемат ынсэ яр вине, ши бэтрынул саре. Ышь аминтеште де стиклеле де ла брыу, арункэ о стиклэ, алта… Нич нямцул паре сэ ну май айбэ глоанце. Се веде бине кум унул дин чей дой фриць апасэ пе трэгачул армей, ын задар ынсэ… Ынторк фриций машина, скот гяреле, кэнӂиле страшннче, уна, апой алта ши вин директ спре бэтрын, ыл стривеск ши…
Каде ын ӂенункь сокрул, пэтрунс де дурере.
— Татэ!—рэкнеште нора, се репеде ын ажутор, дар аеропланул яр се ласэ ши се ласэ песте дынса, ку блестемателе-й гяре. Нора саре ла о парте, зэреште пе жос фурка, о ыншфакэ ши о арункэ ын аероплан.
Сэ везь ши сэ ну крезь. Моторул авионулуй бруск се опреште.
Макс ши Мориц ау ынкременит ын карлинга лор. Се ласэ о клипэ де тэчере че дурязэ кыт о вешничие.
— Л-ай покнит…— шоптеск бузеле сыпӂерынде але сокрулуй.
— Доведеште-мь!— шоптеск неынкрезуте ши бузеле норей.
Аеропланул ынсэ май збоарэ ун километру, дой ши де одатэ ышь перде бруск дин ынэлциме… каде ка пятра дупэ линия оризонтулуй.
Бум!
Експлозие пынэ ла чер.
Абя акум нора ышь дэ сама ку адевэрат де челе ынтымплате.
— Татэ!—рэкнеште, се репеде ла тэта, дар е тырзиу…

XXII.
Нинӂе.
Нора сингурэ пе лэнишорул де грыу.
Косеште.
Зэпада тот креште ши креште ши нора тот косеште ши косеште.
Н’аре ынкотро, требуе сэ трэяскэ!

НИКОЛАЕ ЕСИНЕНКУ.
ТУНУЛ ДЕ ЛЕМН.
НУВЕЛЕ.
КИШИНЭУ
ЛИТЕРАТУРА АРТИСТИКЭ, 1988


Nuvela poate fi descărcată și în format .epub de pe pagina Library Genesis