Георге МАЛАРЧУК
Е Р О И К А
(Суитэ драматикэ ын доуэ пэрць)
ПЕРСОНАЖЕЛЕ:
Хая Лифшиц.
Штефан.
Елеонора.
Професорул де музикэ Шимански.
Директорул пеннтенчиарулуй.
Комисарул регал.
Гардиана.
ЫН ЕПИЗОАДЕ:
П. Ткаченко.
Татэл ши мама Хаей.
Ынвэцэтоаря.
Мадам Р а д о в и ч.
Елева Теодореску.
Ноул директор ал пеннтенчиарулуй.
I, II, III гардиан; I, II, III репортер, децинуць, гардиень.
Ын фаца кортиней, луминат де ун прожектор, есе Штефан. Е тынэр, кипеш, ын хайне вэргате де децинут, ку мыниле ынкэтушате. Ла спателе луй —ун гардиан.
Штефан. Нумеле-й конспиратив ера «Клара». Чей каре о куноштяу дин аузите штияу кэ е секретара Комитетулуй Чентрал ал Униуний Тинеретулуй Комунист, кэ фусесе арестатэ ын кытева рындурь, кэ веня де ла Кишинэу, унде фусесе децинутэ ла вестита ынкисоаре «Чентралэ», кэ сигуранца ышь пердя фиря, адулмекынду-й урмеле. Ной, чей карео куноштям май де апроапе, ый зичям «Микуца», ростинд кувынтул ку жингэшие ши ку о порнире де драгосте немэртуриситэ пентру фата ку окь марь, висэторь, ку воинцэ неындуплекатэ ши ку рыс молипситор, каре не дескреця адесеорь фрунциле…
Ун ан ын урмэ, ла «Прочесул челор 114» комуништь, Микуца ворбисе трей оре ын шир, демаскынд фэрэдележиле гувернулуй бургезо-мошиереск. Фусесе осындитэ ла опт ань ынкисоаре гря ку суспендаря дрептурилор пе термен де зече ань… Ку пуцин ынаинте де арестаре не кэсэторисем, еу ши Микуца. Ла прочес скимбарэм кытева привирь принтре склипирь де байонетэ, апой пе еа о транспортарэ ла пенитенчиарул дин Клуж, яр пе мине — ла Дофтана…
Ын карчереле умеде, ку мирос де мучегай континуам, суб кондучеря Партидулуй Комунист дин илегалитате, лупта крынченэ контра режимулуй де тероаре.
Гардианул пуне мына пе умэрул луй Штефан.
Гардианул. Те-ам превенит сэ ну те ынтречь ку политика, тинере…
Штефан. Ворбям де соция мя, домнуле гардиан… Ынтр’о зи, ын мез де варэ, ла I юлие 1929, афлай вешть де ла Клуж…
Гардианул. Ынтреведеря с‘а терминат!
Кортина се ридикэ. Счена репрезинтэ ун коридор дин субсолуриле сумбрс але файмоасей Дофтане. Ын чентру е уша дин зэбреле гроасе де фер а карчерей. Ын стынгао скарэ ынгустэ дуче сус, ла партерул ынкисорий. Гардианул ыл кондуче пе Штефан ын карчерэ, ынкуе уша ши есе спре дряпта. Тынэрул чаркэ сэ се плимбе прин кушкэ, дар се ловеште де переций речь. Рэмыне агэцат де гратий, аскултынд о мелодие веселэ де рестаурант, интерпретатэ ла виоарэ, ундева де-асупра субсолулуй.
Мелодия ынчетязэ. Сус се ауд пашь апэсаць, зынгэнит де зэвоаре, апой пе скара ынгустэ вине, апроапе де-а ростоголул, професорул де музикэ Шимански. Ажунс жос, ышь ындряптэ океларий, черчетязэ атент виоара, че-о цинусе стрынс ла пепт. Ышь нетезеште келия ши се ынкинэ черемониос кэтре Штефан, де паркэ ну с’ар фи ынтымплат нимик.
Шимански. Ам оноаря, домнуле Штефан.
Штефан. Яр ай мынгыят аузул директорулуй, маестре?
Шимански. Яр. Ши яр ачеяш рэсплатэ, Штефане.
Штефан (ку мына ла пепт). Рэсплата е аич, е рекуноштинца ноастрэ, маестре. Алтфел… ам перде апроапе орьче легэтурэ ку лумя де афарэ. Ши аста ну се поате…
Шимански. Да, фиреште: фэрэ аста ну се поате. (Черчетынд виоара.) Дар ми-й тямэ кэ ам сэ кад ынтр’о бунэ зи песте виоарэ… Сынт бэтрын ши ну пря вэд сэ мэ фереск. (Зымбеште трист.) Фэрэ виоарэ че сынт еу? О раблэ, ун мошняг миоп ши ынтр’о уреке. Н’о сэ мэ инвите домнул директор сус, ка сэ-й стрик пофта де мынкаре ку пуцин онорабила ши плеоштита мя персоанэ.
Штефан. Сэ н’ай грижа виоарей, маестре. (Ынчетишор.) Ундева, аич ынтр’о челулэ, се фэуреште о виоарэ грозавэ. Ноаптя, дупэ че се стинже лумина. Ши е дин чел май бун лемн, адус букэцикэ ку букэцикэ де афарэ.
Шимански (уймит). Кум, сынт ынтре ачешть перець ши астфел де маештри? Глумешть, Штефане…
Штефан. Сынт, маестре, сынт. (Сус се ауде ун флуерат.) Дар ну мь-ай спус: азь а авут пе чинева ла масэ?
Шимански. Да, ка тотдяуна: пе майорул Негулеску де ла сигуранцэ.
Штефан. Ши? Че мишелий май пун ла кале?
Шимански. Дупэ кыт ам причепут еу, е зарвэ маре, Штефане. Децинуций де ла Клуж ау декларат азь грева фоамей. Негулеску се теме сэ ну афлаць ши вой.
Штефан. Ла Клуж? Де… Клара н’ау поменит?
Шимански. Азь — ну. Се тем кэ грева ва девени женералэ. Ый спуня директорулуй сэ фие ку окий ын патру, ну кумва сэ вэ винэ вре-о весте дин либертате.
Штефан. Сэ се тямэ! Атыта ле-а рэмас — сэ се тямэ зи ши ноапте.
Шимански. Л-ам зэрит ын куртя микэ пе домнул Кептя. Н’ам авут тимп сэ скимб вре-о ворбэ, дар а фэкут ун семн — аша. (Ышь стрынже мыниле.) Ши а арэтат спре зидурь. Ми с’а пэрут войос.
Штефан. Деч а афлат ши ел. Да, требуе сэ фи афлат — аколо е ши Влайку.
Шимански. Азь ну м’ау лэсат сэ аштепт пря мулт ын антикамерэ, тотуш/ (Скоате де ла пепт ун зиар ымпэтурит.) Л-ам екстрас дин кутия де скрисорь. Поате гэсешть аич чева интересант. (Стрекоарэ зиарул принтре гратий луй Штефан.)
Штефан (я ку лэкомие зиарул, ыл аскунде суб хайнэ). Ешть грозав, маестре! Штий кум се кямэ фапта думитале? Експроприере, акциуне де експроприере…
Шимански (ку скузэ). Професия е де винэ, Штефане. Ла виоарэ се чер дежете ындемынатиче. Екзерчит ши еу кыт пот ши унде пот.
Де сус се ауд пашь грей, ритмичь.
С’а терминат плимбаря децинуцилор. (Се ынкинэ черемониос.) Ам оноаря, домнуле Штефан. (Порнеште спре дряпта.)
Штефан. Фий атент ши ла прынз, маестре. Фий нумай окь ши урекь. Ну скэпа о ворбэ дин челе че спуне Негулеску.
Шимански. Да, фиреште. Дакэ ле-а май арде де музикэ ши ла прынз…
Професорул есе. Пе скарэ кобоарэ децинуций — ын хайне вэргате, ку ланцурь ла мынь ши ла пичоаре. Пэшеск аневое спре дряпта. Ын дрептул луй Штефан фиекаре аре ун жест де салут, ун семн де приетение. Кынд тоць децинуций ажунг жос — ун рынд ын фаца карчерей, — Штефан се агацэ де гратий ши се салтэ ын мынь, ка сэ фие бине вэзут ши аузит.
Штефан. Товарэшь! Децинуций де ла Клуж ау декларат азь грева фоамей!
Аляргэ ун гардиан.
Гардианул (стридент). Марш! Марш! Ну е вое сэ вэ оприць!
Штефан. Фраций ноштри де ла Клуж чер амнистиеря децинуцилор политичь, паче ку Униуня Советикэ, либертате. Сэ фим солидарь ку ей, товарэшь!
Гардианул. Гура! (Се репеде ла Штефан.)
Штефан. Паче! Либертате! Грева фоамей! Трэяскэ грева фоамей!
Тоць децинуций скандязэ, зынгэнинду-шь ланцуриле: «Грева фоамей! Ли-бер-та-те! Грева фоа мей!». Лумина се стинже песте стригэтул гардианулуй: «Линиште! Ордон — линиште!».
ПАРТЯ I
Ын ынтунерик рэсунэ о бэтае де гонг шн о воче таре, амплификатэ: «ЗИУА ЫНТЫЯ!». Кынд се апринде лумина, счена репрезинтэ о челулэ ла пенитенчиарул дин Клуж: пат, масэ, скаун, фереструйка зэбрелитэ.
О гардианэ о «инструктязэ» пе Хая.
Гардиана. Те превин — вей фи контролатэ пынэ ла пеле. Аша кэ…
Хая. Штиу, доамнэ гардианэ. Е апроапе анул, де кынд сынт ку домичилиул аич, куноск регулиле де бунэ пуртаре; ну скуйпаць пе жос, ну пунець коателе пе масэ, ну сорбиць кафяуа згомотос, сервиць фриптура ку фуркулица…
Гардиана (стрынже дин умере). Фачь хаз де неказ, фато…
Есе. Хая се плимбэ нервос де коло-коло. Уша се дескиде, дин коридор се ауде вочя амабилэ а унуй гардиан: «Пофтиць, доамнэ, веришоара вэ аштяптэ». Ынтрэ Елеонора, урматэ де гардиан.
Елеонора. Клара!
Хая. Елеоноро! Те аштептам!
Фемеиле се ымбрэцишазэ, се привеск ку сете, ын тимп че гарднанул се плимбэ абсент прин челулэ.
Елеонора. Кредям кэ нич азь н’о сэ-мь пермитэ ынтреведеря ку тине. Трей зиле бат прагуриле инстанцелор…
Хая. Сэ перзь трей зиле? (Рар, ку семнификацие.) Ши май алес кынд тоатэ господэрия каде пе сама га? Кум те дескурчь?
Елеонора (пе ачелаш тон). Че сэ зик? Е греу, май алес ултима време, де кынд ау кэзут… болнавь атыця де-ай касей. Ымь ажутэ ынсэ сурориле, фраций. Спун ши вечиний кыте о ворбэ бунэ. Промит ажутор май маре ын курынд. Приетений тоць не компэтимеск, дореск ынсэнэтошире кыт май деграбэ.
Хая. Фоарте бине. Мэ букур кэ ынцелег ши алций… чея че се петрече ын фамилие. Фиць калмь ши респектаць ын тотул прескрипцииле медикулуй…
Фемеиле се привеск атент, урмэринд фиекаре паузэ, фиекаре акчент деосебит ын вочя челейлалте. Е ворба доар де активитатя Комитетулуй Чентрал ал УТК, де протестеле вехементе але пресей советиче ши прогресисте де “песте граница ымпотрива режимулуй де тероаре дин царэ… Поате кэ чева бэнуеште ши гардианул: шь-а ридикат привиря, суспект…
Елеонора. Ши ту… Че сэ ле спун челор де акасэ?
Хая. Спуне-ле, кэ ши еу… респект тоате регулиле… кэ приетений мей…
Гардианул (интервине бэнуитор). Домнишоарэ, доамнэ… ну авець вое сэ ворбиць политикэ. Ну е вое сэ вэ рефериць ла приетень.
Хая (зымбитоаре). Дар… спуням, кэ приетений мей респектэ регуламентул пенитенчиарулуй, домнуле гардиан.
Гардианул. Ну авець вое сэ ворбиць деспре регуламентул пенитенчиарулуй. Май авець… шасе минуте.
Елеонора (врынд ку орьче прец сэ афле чева, ый ынтинде Хаей о кутие стрэлучитоаре). Клара драгэ… де акасэ ць-ау тримис чоколатэ. Штиу кэ… ыць плэчя, кынд ерай микуцэ…
Хая. Дар… ну май мэнынк… чоколатэ. Ши сэ ле спуй пэринцилор мей, кэ ну вой мынка чоколатэ пынэ кынд… пынэ кынд… пынэ ла апропията ноастрэ ынтылнире…
Гардианул. Домнишоарэ…
Хая (привинду-л цинтэ). Сынт болнавэ де фикат, домнуле гардиан, чоколатэ ну-мь приеште. (Сурызынд штренгэреште кэтре Елеонора, я кутия ку чоколатэ ши о ынтинде гардианулуй.) Ай вре-о гажикэ, домнуле гардиан? Пофтим. Спуне-й к’ай командат-о ла Букурешть, спечиал пентру еа.
Гардианул, дупэ о клипэ де шовэялэ, акчептэ пе лок жокул. Я кутия ши о стрекоарэ ын бузунарул ларг ал вестонулуй.
Гардианул (фаче дин окь). Еу о сэ аштепт дупэ ушэ… (Есе.)
Хая (шоптит, дупэ че с’а ынкис уша). Челулa де партид а хотэрыт сэ декларэм грева фоамей. Черем: амнистиеря промисэ де либераль, ынчетаря тортурилор, либертатя пресей ши а манифестэрилор, ынчетаря каломниилор контра Униуний Советиче. Рэспындиць протестул ностру пе орьче кале. Теодореску а фост тортурат пынэ ла моарте, Фюшт, типографул, е ла спиталул милитар, Вылку е ку пичоареле ампутате…
Елеонора. Трансмите челулей де партид кэ децинуций политичь дин тоате пенитенчиареле сынт солидарь ку вой. Комитетул Чентрал вэ асигурэ: грева ва фи женералэ. Май трансмите: попорул советик протестязэ контра терорий дин Ромыния. Тоатэ преса прогресистэ урмэреште зи ку зи десфэшураря евениментелор.
Хая. Пэкат кэ ну асистэ ши товарэшул Касиан ла дискуция ноастрэ. Не-ар компуне пе лок о прокламацие згудуитоаре пентру «Тынэрул ленинист».
Елеонора. Адевэрат—пэкат. Ел м’ар сусцине. Кэч май ам а-ць трансмите чева персонал: Комитетул Чентрал е ынгрижорат де старя сэнэтэций тале ши…
Хая (о ынтрерупе). Нич ун «ши»! Яр мэ дэдэчиць? Че кредець, кэ дакэ-мь зичець Микуца…
Елеонора. Клара, Микуцо драгэ, тоатэ лумя штие кэ пынэ акум ай партичипат ши ла алте греве але фоамей. Ла Кишинэу, ла Орадеа…
Хая. Нора, ши ту штий пря бине…
Елеонора. Штиу. Штиу, Микуцо, май мулт декыт бэнуешть: штиу кяр, кэ медикул ынкисорий ць-а фэкут рентгеноскопия плэмынилор ши кэ плэмынул стынг…
Хая (о ынтрерупе яр). Елеонора, ной декларэм грева фоамей, черынд ревендикэрь пентру ынтрег партидул ши утечеул. Кум пот ста еу ла о парте? Ну, нич ынтр’ун каз ну. Вой фи алэтурь де товарэший мей, пынэ ла урмэ, пынэ ла викторие. Аузь ту?
Елеонора. Аскултэ, Клара…
Хая. Дупэ викторие о сэ не ынгрижим плэмыний. Уйте, ыць промит, кэ о сэ плек имедиат ла санаториу. Пынэ атунч ынсэ… Викторие сау моарте! Ятэ девиза. Ши креде-мэ кэ алтфел ну поате фи.
Елеонора (о купринде ку дуйошие). Ну те супэра, Микуцо…
Гардианул (ынтрынд, Елеонорей). Доамнэ, ынтреведеря ку децинута с’а терминат. Май пофтиць ши алтэ датэ.
Хая. Дакэ поць, Елеоноро, трансмите о ворбэ бунэ луй Штефан!
(Сурызынд.) Сэ фие калм, сэ ну дя крезаре звонурилор ши, май алес, пресей.
Елеонора. Нумайдекыт ый трансмит. Ну уйта ши ту, Клара: тоатэ фамилия вэ тримите салутэрь. Сынтем ши вом фи тотдяуна ку вой, Микуцо… (Гардианул о я де спете ши о ымпинже спре ушэ.) Ку вой тоць… ку тине, Микуцо драгэ…
Дряптэ, кончентратэ, ку мына ынтр’ун ушор жест де «адио», Хая привеште кум се ынкиде дупэ Елеонора уша гря. Апой се дуче лынгэ перетеле латерал, чокэнеште, репетынд ку воче таре кувинтеле трансмисе.
Хая. …со-ли-дарь… ку… ной… гре-ва… ва… фи… же-не-ра-лэ… Ай… ын-це-лес?
Се ауд чокэнитурь ынфундате де динколо. Хая силабисеште: «Ам… ын-це-лес…Трэ-я-скэ… грева!» Чокэнеште яр.
Тран-смите… май де-пар-те… Вик-то-рие сау… моар-те.
Чокэнитурь де рэспунс, Хая десчифрязэ: «Де-че… моар-те?» Рэспунде еа:
Вик-то-ри-я… е ви-а-цэ… ын-фрын-же-ря… е… моар-те…
Чокэнитурь де рэспунс: «Вик-то-ри-е… сау… моар-те!… Трэ-яс-кэ… гре-ва!» Пе коридор се ауде зынгэнит де кей ши зэвоаре трасе. Хая се депэртязэ де перете, привеште ынтребэтор спре уша каре се дескиде скырцыинд. Ынтрэ гардиана, пуне пе масэ о букэцикэ де пыне нягрэ ши ун кастрон абуринд.
Хая. Де азь ынаинте поць сэ ну те май остенешть, доамнэ гардианэ. Тоць децинуций политичь сынт ын грева фоамей.
Гардиана (индиферент). Да?
Хая. Да.
Гардиана. Мэ рог. Вэ привеште. (Есе.)
Счена се ынтунекэ. Рэсунэ рар кыте о бэтае де гонг, урматэ де вочя крайникулуй: «Зиуа а доуа», «Зиуа а трея», «Зиуа а патра», «ЗИУА А ЧИНЧЯ».
Счена се луминязэ. Хая Лифшиц е кулкатэ пе пат, адынчитэ ын гындурь. Е атыт де кончентратэ, де паркэ ар аскулта о мелодие неспус де жингашэ — мелодия, каре адие ушор дин кулисе. Ун скырцыит барбар курмэ мелодия. Ынтрэ директорул ынкисорий ынсоцит де гардианэ. Хая ну реакционязэ ла ынтраря лор.
Директорул. Требуе сэ те ридичь, кынд ынтру еу, домнишоарэ.
Хая. Еу сынт ын грева фоамей, домнуле директор. А чинчя зи. Кредям кэ ви с’а трансмис…
Директорул. Аша чева ну е превэзут де регуламент. Ын регуламент скрие, кэ децинуций се ридикэ ла ынтраря персоанелор офичиале. (Ши вэзынд кэ Хая таче, се рэстеште.) Стай дрепць, домнишоарэ. Н’аузь?
Хая. Еу н’ам фэкут нич о кримэ, домнуле директор, ши ну мэ консидер децинутэ пе дрептате. Деч, регуламентул думнявоастрэ ну мэ привеште.
Директорул. Аша-мь кынць ту, туртурико, де ун ан де зиле, ши тотуш те афли аич.
Хая. Вэ рог сэ ну мэ тутуиць, домнуле директор…
Гардиана. Ын дефинитив, че пофтешть думнята? Де че ну мэнынчь?
Хая (ашезынду-се пе пат). Тоць децинуций политичь, осындиць пе
недрепт, пофтеск, доамнэ гардианэ, сэ фие елибераць имедиат. Сэ ынчетезе тортуриле! Сэ ынчетезе каломнииле контра Униуний Советиче. Партидул Комунист сэ фие легализат ши сэ се букуре де ачеляшь дрептурь ку алте партиде дин царэ. Сэ се респекте либертатя ынтрунирилор ши а манифестэрилор…
Директорул. Дестул, дестул. Ну дориць кумва ши кырма цэрий?
Хая. Кырма цэрий апарцине де дрепг попорулуй мунчитор, домнуле директор, ши ну се акордэ прин декрет регал, чи се кучереште прин луптэ.
Директорул. Н’аш зиче кэ де патру зиле н’ай мынкат нимик. Ешть дестул де лимбутэ. Парк’ай фи ын парламент, зэу.
Хая. Е тотуш о микэ диференцэ — сынт ла ынкисоаре.
Директорул. Да, това-рэ-шэ Лифшиц, ешть ла ынкисоаре, дар ынтр’о ынкисоаре, каре аре ун директор грозав де блажин, о мэмэлигэ, ун папэ-лапте — пентру кэ пермите комуништилор сэ-шь факэ мендреле, сэ фие образничь, сэ калче регуламентул… (Гардиеней.) Трей зиле де карчерэ. Ла субсол.
Хая. Пентру че, домнуле директор? М’аць ынтребат ши в’ам рэспунс доар.
Директорул. Атунч сэ-ць рэспунд ши еу: пентру кэ ну-мь плаче делок грева воастрэ. Пентру кэ ау сэ вниэ инспекций песте инспекций, пентру кэ ау сэ скрие газетеле кэ аич, ла мине, е тероаре, пентру кэ е ын жок кариера мя, фир’ар а дракулуй… (Ку ындоялэ.) Штиу еу? Думнята ай оарекаре инфлуенцэ асупра челорлалць. Поате кэ… май ций аша вре-о чинч зиле ши… Думнята ну ешть проастэ домнишоарэ, штий кэ дин грева воастрэ н’о сэ резулте нимик, кяр дакэ о сэ ви се промитэ чева… А? Те фачем скэпатэ ши тречь кландестин ын Русия, ла болшевичий думитале
Хая се ридикэ ын пичоаре, привеште лунг ши, поате, амузатэ ла директор.
Хая. Думнята ну ешть папэ-лапте, домнуле директор… Ешть пур ши симплу… имбечил.
Порнеште, клэтинынду-се ушор, спре ушэ. Лумина се стинже. Ын ынтунерик рэсунэ бэтэй де гонг ши вочя крайникулуй: «Зиуа а шася», «Зиуа а шаптя», «Зиуа а опта». «Зиуа а ноуа», «Зиуа а зечя», «ЗИУА А УНСПРЕЗЕЧЯ». Ынаинте де а се реапринде лумина се ауд бэтэй ын перете — вечинул ынтрябэ чева Се фаче луминэ. Хая е ынтинсэ ле лат.
Хая (силабисинд ынтребаря). «Те… ций… би-не… Ми-ку-цо?» (Чаркэ сэ се апропие де перетеле латерал, дар ну иэбутеште. Ынкэ ун ефорт ши, цинынду-се де капэтул патулуй, чокэнеште рэспунсул.) Вик-то-ри-е… сау… моар-те!..
Ынтрэ гардиана, ун пик аларматэ. Се апукэ сэ факэ чева ордине прин челулэ.
Гардиана (бомбэнинд). Вине мадам Радович де ла Сочиетатя де патронаж сэ те вадэ. Я сама, сэ ну-й ынторчь кувынтул — е соция шефулуй сигуранцей… Поате-ць ымплинеште пофтеле. Акум трей ань й-а ажутат унея сэ ясэ, ынаинте де термен.
Пе коридор се ауд пашь. Гардиана дескиде ларг уша, я позиция «дрепць». Ынтрэ мадам Радович, о доамнэ грасэ ши луксоасэ, урматэ де директорул пенитечиарулуй.
Директорул (респектуос). Ну кред, доамнэ, сэ вэ интересезе казул ачеста…
М-м Радович. Поате кэ те ыншель, домнуле. Аколо унде методеле думнявоастрэ дау ешек, ун кувынт синчер, о мынгыере матернэ поате фаче минунь.
Директорул. Вэ репет, доамнэ…
Мадам Радович ыл опреште скурт ку привиря, фаче ун пас спре пат.
М-м Радович (мьерос). Де кыте зиле н’ай мынкат нимик, фетицо? (Тэчере. М-м Радович, пуцин контрариатэ, май фаче ун пас спре пат. Ышь ындулчеште ши май мулт вочя.) Де кыте зиле н’ай мынкат нимик, фетицо? (Привеште спре директор.)
Директорул (милитэрос). Де унспрезече зиле, доамнэ…
М-м Радович (куриоасэ). Ши н’а пус пе лимбэ нимик-нимик? (Директорул ышь ридикэ привириле спре таван.) Нич апэ?
Директорул. Ба да, апэ — да.
М-м Радович. Дар поате кэ мэнынкэ пе аскунс?
Директорул (ынгэдуитор). Ексклус, доамнэ.
М-м Радович. Ну-мь пот ынкипуи. Ши че дореште дынса?
Директорул. О нимика тоатэ, доамнэ: сэ дэм друмул комуништилор дин ынкисоаре ши сэ ну-й ымпедикэм сэ не тае ши сэ не спынзуре.
М-м Радович (уймитэ). Пе ной? Де че?! Дар ачаста е ку непутинцэ!
Директорул. Ымь пермит сэ фиу ын тотул де акорд ку думнявоастрэ, доамнэ.
М-м Радович. Ши атунч? (Аларматэ.) О сэ моарэ?! (Директорул стрынже дин умере. М-м Радович. я о хотэрыре неаштептатэ.) Ласэ-не ын патру окь ун момент. Вряу тотуш сэ ворбеск ку ачест суфлет рэтэчит.
Директорул (езитынд). Доамнэ, ну-мь пот луа рэспундеря…
М-м Радович. Те рог… Ну е ынтыя датэ кынд пэтрунд ын челулеле криминалилор. (Директорул ши гардиана ес ын коридор, лэсынд уша ынтредескисэ. М-м Радович обсервэ, се дуче ши ынкиде уша ку тотул. Апой се апропие де пат, ышь ридикэ вуалул ши се аплякэ асупра Хаей.) Везь? Штиям кэ те темь де ел. Е ун бэдэран прост крескут. Л-ам изгонит. Акума сынтем ынде ной, доуэ фемей. Доуэ суфлете сэрмане. Да-да, ын фонд сынт ун бьет суфлет де фемее ши еу… Хай, спуне-мь чева, спуне-мь тот че врей ту… Уйте, ць-ам адус бомбоане… (Скоате дик пошетэ кутиуце колорите.) Прэжитурь… цигэрь… Пофтим… Ку мине поць фи абсолут синчерэ. Спуне: че те фаче сэ-ць примеждуешть вяца? Ешть фрумоасэ, о сэ те юбяскэ вииторул соц. Че ай комун ку криминалий, каре вор сэ-л учидэ пе реже? Ми с’а спус кэ ешть шефэ ла комуништь. Е адевэрат? Авець секрете, вэ адунаць ын пэдуре, да? Врець сэ фие ши аич ка ын Русия? Дар е гроазник, гроазник че врець вой! Аскултэ че-ць спун еу: е гроазник! Я о бомбоанэ. Те рог, зэу. Сынт де чоколатэ ку лапте, ерь ле-ам примит де ла Яшь. Те рог, ну мэ рефуза. Уйте, мэнынк ши еу уна… М-м-м, че бунэ е!.. Густэ.
Ну те теме, н’о сэ афле нимень к’ай мынкат. Врей сэ ць-о пун ын гурэ?
М-м Радович я о бомбоанэ, о дезвелеште ши се аплякэ яр асупра Хаей. Ынчаркэ сэ-й стрекоаре бомбоанэ ын гурэ. Ши атунч, ку ун ефорт, Хая се ридикэ ын капул оаселор. Привеште ку неспусэ урэ ши скуйпэ образуя дурдулиу ал доамней Радович. О клипэ доамна рэмыне ка трэснитэ, дукынду-шь, фэрэ сэ вря, мына ла образ. Апой, турбатэ, ынчепе с’о пэлмуяскэ пе Хая.
М-м Радович (стригынд). Каналие!.. На, здрянцо!.. Май на! Паршивение! Тикэлоасо! Болшевикэ афуриситэ!
Ла рэкнетеле доамней дау бусна директорул ши гардиана.
Директорул (имплоратор). Доамнэ, пентру думнезеу, лиништици-вэ! Лэсаць пе ной! Вэ имплор, мадам Радович!
Доамна, гыфыинд, стрынже де пе пат бомбоанеле ши ле багэ ын пошетэ. Се опреште апой лынгэ ушэ ши-й зиче, ку окь скэпэрэторь, директорулуй.
М-м Радович. Домнуле директор, дакэ ар фи фост де фацэ соцул меу — о ымпушка пе лок! Ам сэ-л рог, ынсэ, сэ-ць факэ о визитэ, кыт де курынд…
Есе. Лумина се стинже. Счена рэмыне куфундатэ ын ынтунерик ун рэстимп оарекаре, апой лумина се апринде ын авансченэ. О масэ, скаун, пе масэ — каете, кэрць. Ынвэцэтоаря, ын пичоаре, ындрептынду-шь океларий, ворбеште класей.
Ынвэцэтоаря. Мь-аць промис кэ ын ваканцэ вець ынвэца кыте чева, дупэ плакул востру: о поезие, ун басм, ун колинд… Ваканца а трекут. Астэзь аш вря сэ аскулт че лукрурь фрумоасе аць ынвэцат. Ей, чине е май ындрэзняцэ? (Дин салэ се ридикэ о мынэ.) Елева Теодореску Мария. Пофтим ын фаца класей. (Се ашязэ ла масэ. Дин салэ вине елева)
Елева. Еу ын ваканцэ ам ынвэцат пе де рост поезия «Урсул», каре мь-а плэкут мулт.
Ынвэцэтоаря. Спуне-о, те рог.
Елева (ынкинынду-се).
Ын котлонул чел адынк де пе ла мунте
Бьетул Мартин доарме ка боерул чел де фрунте
Ши де-й вине дор де масэ ’нтинсэ,
Ышь суже лабеле ку пофтэ-апринсэ.
Дин путере кынд а кам пердут,
Зорий примэверий а вэзут.
Ши кынд с’а урнит дин визуния-аскунсэ,
Инимьоара луй де букурие фу пэтрунсэ.
Ел ышь пэрэсеште аскунзишул сэу
Ши привеште ’н сус, ла думнезеу.
Ынвэцэтоаря. Бине, Теодореску Мария. Тречь ла лок. (Елева
плякэ.) Чине май дореште? (Чинева ридикэ мына.) Елева Лифшиц Хая. Пофтим, ну те сфии. (Хая-елевэ вине пе сченэ.) Ту че-ай ынвэцат ын ваканцэ?
Хая. Еу ам ынвэцат, доамнэ… ам ынвэцат пе де рост о повесте. Дар ну е лунгэ.
Ынвэцэтоаря. Аша? Атунч спуне-не ши ноуэ повестя.
Хая (ла ынчепут тимидэ, апой ку воче тот май сигурэ). Пе де-асупра мэрий суре вынтул ноурий адунэ. Мындру, ынтре норь ши маре, збоарэ, ка ун фулжер негру, Веститорул де фуртунэ… Тунетул детунэ, валул фербе’н спума фуриоасэ, рэзбоинду-се ку вынтул. Ятэ, вынтул де одатэ валуриле ле купринде ку путерника-й арипэ ши ле азвырле ку мыние’н стынчь, ши ун мунте де смаралде’н стропь ши колб рисипеште. Веститорул де фуртунэ, фулжерулуй негру асемень, се ротеште ши стрэпунже ноурий ка о сэжятэ ши ку арипэ ындрэзняцэ змулже валурилор спума. Ятэ-л, трече ка ун демон — мындру демон ал фуртуний — ши тот рыде, ши тот плынже… Ел де негрий ноурь рыде, ел де букурие плынже!.. Вынтул раже, фуриосул… Тунетул сэлбатик урлэ… Ард ку вылвэтэй албастре ноурий де-асупра мэрий. Маря принде лэнчь де фулжер ши ле стинже ын вылтоаре. Оглиндириле де фулжер, унор шерпь де фок асемень, се тот звырколеск пе маре ши-апой пер ын ынтунерик.
— Да, фуртуна ва сэ вие! Репеде-а вени фуртуна! Веститорул де фуртунэ — ятэ-л, мындру се ротеште, принтре фулжере с’авынтэ педе-асупра мэрий ’н збучум, ел — пророкул бируинций. — Лас’ сэ туне кыт май таре ши сэ бубуе фуртуна!
Ынвэцэтоаря (ынкуркатэ). Бине… ажунже… ажунже…
Хая (сенин). Дакэ аста-й тот, доамнэ.
Ынвэцэтоаря. Да… да… (Аре о мишкаре де а о мынгыя пе
Хая, дар мына-й рэмыне суспендатэ ын вэздух.) Бине, Лифшиц Хая.
Тречь ла лок. (Хая дэ сэ плече, дар о опреште вочя, де дата ачаста блындэ, а ынвэцэтоарей.) Аскултэ, фата мя… Ну, ну-й нимик, ду-те… (Привеште лунг ын урма елевей, апой, паркэ ревенинду-шь динтр’о висаре, се адресязэ класей.) Дескидець кэрциле де читире ла пажина 44. «Никушор ши писикуца»…
Сунэ клопоцелул ла рекреацие. Лумина се стинже. Де одатэ се ауд, пе сченэ, пашь мулць, вочь ынтэрытате. Дин диферите дирекций цышнеск фасчиколе орбитоаре де ла лантернеле де бузунар, каре-с ындрептате асупра Хаей. Хая се ридикэ инстинктив ши се ряземэ де перетеле челулей. Ку греу дистинже динксло де луминэ кыцьва милитарь ши, алэтурь, пе директорул ынкисорий.
Директорул. Е уна дин капий гревей децинуцилор, домнуле комисар, — Лифшиц Хая. Кондамнатэ ла опт ань ынкисоаре.
Кыт тимп ворбеште директорул, луминиле лантернелор о фиксязэ пе Хая.
Комисарул. Ши ачаста вря амнистие?
Директорул. Прекум путець констата ши думнявоастрэ, домнуле комисар.
Комисарул (Хаей). Аскултэ, жидауко. О сэ те ымпушкэм, дупэ кыт сокот еу.
Хая (рар, неаштептат де клар). Домнуле комисар, путець сэ мэ ымпушкаць, дар ну сэ мэ ынжосиць.
Комисарул ынтрэ ын луминэ, ридикэ ку цява пистолулуй бэрбия Хаей ши зиче, фэрэ сэ се ынтоаркэ спре директор.
Комисарул. Чине ворбеште де тортурь, домнуле? Ну вэд урме. Динций сынт ла лок. Урекиле, насул, окий — ла фел. Ба кяр констат, кэ децинуций думитале ну сынт липсиць де умор.
Директорул. Каломний, домнуле комисар. Каломний скорните де комуништь.
Комисарул (континуынд с’о привяскэ, Хаей). Пэй, пентру каломний штий че ци се кувине, фетицо?
Хая. Каломний сынт челе че спунець думнявоастрэ, домнуле комисар. Комуништий ну рекург ла мижлоаче мыршаве контра адверсарилор политичь.
Комисарул. Пэй атунч чине скоате звонурь кэ ын пенитенчиареле мажестэций сале децинуций сынт тортураць?
Хая. Ынсэшь чей тортураць, домнуле комисар. Ши ну сынт звонурь, чи е адевэрул курат.
Комисарул. Ши думнята ай фост тортуратэ?
Хая. Ши еу.
Комисарул. Хм. Май штий? Н’ай вря поате сэ фий декоратэ ку
«Стяуа Ромынией» де градул ынтый пентру активитате контра статулуй?
Хая. Аш вря сэ фиу либерэ, сэ лупт пентру феричиря челор че мунческ, пентру ун режим сочиал дрепт ши уман. Пентру ыналте декораций ной н’авем… костуме потривите.
Пе неаштептате комисарул ый траже о палмэ. Хая се клатинэ, ын кэдере се апукэ де капэтул патулуй. Дой солдаць о ридикэ ши о сприжинэ де зид.
Комисарул. Пардон, домнишоарэ. Ам уйтат сэ скот веригета…
(Ышь скоате веригета, о пуне тактикос ын бузунарул де ла пепт. Ши яр о ловеште пе Хая.)
Хая (се рэсучеште спре фереструйка зэбрелитэ ши стригэ ку воче сугруматэ). Ну бате!.. Ну бате…
Комисарул. Тачь, немернико! Ынапой!
Дой гардиень се репед с’о трагэ де суб жям.
Хая (май таре). Ну бате! (Се збате ын мыниле гардиенилор.)
Ши де одатэ, де алэтурь. де сус, де песте тот порнеск ынтый рэзлеце, апой контопите вочь мыниоасе, вочиле децинуцилор: «Ну бате! Ну бате! Ну бате!». Директорул, урмат де гардиень, есе ын коридор. (Привинду-л пе комисар ку урэ, Хая скандяээ ши еа:
«Ну бате! Ну бате!». Комисарул се ретраже.
Счена се адынчеште ын ынтунерик, дар вочиле май континуэ: «Ну бате! Ну бате! Ну бате!» — ка ун авертисмент ал сутелор де децинуць.
Ын авансченэ, луминатэ де ун прожектор, се плимбэ о переке:
Хая ши Павел Ткаченко.
Ткаченко (ку воче скэзутэ). «Ну бате! Ну бате!» Ну ци с’а ынтымплат сэ аузь «корул» децинуцилор ла «Чентрала» дин Кишинэу, товарэшэ Клара?
Хая. Ба да. Дупэ рэскоала де ла Татарбунар, кынд жемя ынкисоаря де децинуць.
Ткаченко. Да, Татарбунар… (Привинд нелиништит ын жур.) Думнята сэ мэ ерць, товарэшэ Клара, дар ам сэ фиу невоит сэ те яу ла брац. Ши поате сэ-л фак кяр пе ындрэгоститул. (Привинд атент.) Пря мултэ луме чиркулэ пе партя чялалтэ, сэ ну фие вре-о «кодицэ» принтре трекэторь. (О я ла брац.) Дар сэ ну мэ спуй луй Штефан.
Хая (рызынд). Аша-й требуе, пря-шь неглижязэ соция.
Ткаченко. Ши спуням де «корул» децинуцилор… Мэ гындеск унеорь, аша, висез: кынд ар стрита тоатэ цара ынтр’ун глас: «Ну бате! Врем либертате! Жос каломния!» А? С’ар згудуи черул де стригэтул ачеста! Дар пентру а мобилиза тоате форцеле е невое… де мултэ мункэ е невое. Каре крезь думнята кэ е сарчина принчипалэ астэзь?
Хая (дупэ ун пик. де рэзгындире). Сокот, май ынтый ши’нтый, кэ требуе сэ рэспындим кувынтул партидулуй пынэ ын челе май депэртатеунгераше але цэрий. Требуе сэ интенсификэм пропаганда адевэрулуйностру.
Ткаченко. Адевэрат! Ай абсолутэ дрептате. Ши май требуе сэ демаскэм зилник унелтириле милитаризмулуй бургез, каре пуне ла кале ун рэзбой контра Униуний Советиче, сэ интенсификэм лупта пентру дрептул де организаре синдикалэ ши политикэ, пентру десфиинцаря корвезилор, пентру опт оре де мункэ…
Хая. …пентру дой ань де ученичие, пентру дрептул де вот ал тинерилор мунчиторь ши цэрань, пентру ынвэцэмынтул ын лимба миноритэцилор национале…
Ткаченко. Да. Ши ымпотрива тутурор девиаторилор, сепаратиштилор, песимиштилор… (Се опреште, о привеште пе Хая цинтэ.) Товарэшэ Клара, авем невое де о ноуэ типографие илегалэ ла Кишинэу… Ай причепут?
Хая. Ам причепут, товарэше Ткаченко.
Ткаченко. Не-ам гындит ла думнята. Куношть бине орашул, ешть респонсабилэ пентру активитатя комсомолулуй дин Басарабия… Че зичь?
Хая. Орьче порункэ а партидулуй е леже пентру мине, товарэше Ткаченко.
Ткаченко. Штиям кэ вей фи де акорд. (Релуынд плимбаря.) Я сама бине: чя май стриктэ конспирацие, легэтурэ перманентэ ку Комитетул Чентрал. Алеже товарэшь ынчеркаць. Ай причепут?
Xая. Ла Кишинэу сынт товарэшь де надежде.
Ткаченко. Атунч… не-ам ынцелес. (Се опреште яр, ый пуне мына пе умэр.) Ынтр’ун час бун, товарэшэ Клара. Ши ну уйта — партидул пуне маре нэдежде ын вой. Ши ын думнята персонал. Ай причепут?
Хая. Ам причепут, товарэше Ткаченко.
Лумина се стинже.
Ын ынтунерик, крайникул анунцэ: «Зиуа а доуэспрезечя». «Зиуа а трейспрезечя», «3иуа а пайспрезечя», «Зиуа а чинчспрезечя», «Зиуа а шайспрезечя», «Зиуа а шаптеспрезечя», «Зиуа а оптспрезечя», «ЗИУА А НОУЭСПРЕЗЕЧЯ».
Челула. Хая е кулкатэ пе пат. Ынтрэ, унул кыте унул, трей гардиень. О привеск ын тэчере пе Хая, апой примул фаче ун семн — «Сэ ынчепем». Се ашязэ тустрей жос, скот стрэкинь де метал, лингурь, пыне… Динтр’ун вас тоарнэ чорбэ абуриндэ. Тоарнэ о порцие ши пентру Хая. Пун стракина ей пе скаун ши ымпинг скаунул алэтурь де пат.
II гардиан. Страшникэ чорбэ!
III гардиан. Е чорбэ де буртэ. Де ла попота офицерилор.
I гардиан (привинд кьорыш спре Хая). Пофтим ла масэ ку ной, дудуе…
III гардиан. Ну не рефуза, дудуе. Зэу…
Ка ла команда, гардиений ынчеп сэ соарбэ згомотос чорба фербинте, ку екскламаций де адмирацие, суфлынд ын лингурь. Дар фак аста май мулт демонстратив… Дупэ кытева лингурь I гардиан се опреште.
I гардиан (скрышнинд). Пофтим ла масэ, дудуе…
III гардиан (ругэтор). Дудуицэ, е пентру ултима датэ кынд веним аич ку маса… Дом’ директор а зис кэ не дэ друмул акасэ пе доуэ сэптэмынь… дакэ мэнынчь.
II гардиан. Мэкар густэ, дудуе…
III гардиан. Густэ, дудуицэ… Ши не дучем акасэ.
I гардиан (пуне стракина жос ши се апропие де пат). Ай аузит че спун бэеций эштя, дудуе? Ну ци-й милэ де ей? Ау акасэ пэринць бэтрынь…
III гардиан. Ымь моаре копилул акасэ, дудуицэ…
I гардиан. Аузь, дудуе? Ый моаре копилул прэпэдитулуй эста. Ну ци-й милэ де ел?
II гардиан. Комуништий цин, чикэ, ку чей сэрмань.
I гардиан. Де че ну врей сэ ций ку ной, дудуе? Сынтем оамень сэрмань, вай де капул ностру. Де че ну ций ку ной, дакэ ешть комунистэ?
Хая (рар, ку ефортурь вэдите). Комуништий луптэ — аузиць вой? — луптэ… пентру бинеле ынтрегулуй попор… мунчитор. Аста ар требуй… с’о штиць ши вой…
I гардиан (ацыцат). Ши ной ну сынтем «попор»? Ной ну мунчим?
II гардиан. Ши ной врем сэ фие бине. Каре-й эл де ну вря бине?
Хая. Пе комуништь… кэлэий де ла путере… ый багэ ла ынкисоаре… Ый тортурязэ… Пентру кэ ной… ну врем сэ фие кэлэй ла путере…
I гардиан. Ной ну сынтем кэлэй. Сынтем ла оасте. Ын оастя цэрий.
Хая. Сынтець ын служба кэлэилор… Ей вэ асмут контра комуништилор…
III гардиан. Че, сынтем кынь сэ не асмуце?
Хая. Сынтець орбь.
II гардиан. Кум аша — орбь?
Хая. Вой ну ведець? Комуништий ши ла ынкисоаре континуэ лупта… Черем сэ фим елибераць… Дакэ вом ынчета грева фоамей, ынсямнэ кэ не дэм бэтуць. Ши о сэ путрезим ын темнице.
III гардиан (ку о нотэ де компэтимире). Дар ешть нумай пеля ши оаселе, дудуицэ…
Хая. Н’авем нич о винэ… черем сэ фим елибераць… ши атунч вом ынчета грева фоамей… акум ынцележь?
II гардиан. Ши дакэ морь?
Хая. Дакэ мор еу — рэмын алций. Мий… Зечь де мий… Дар вой мури луптынд. Ши ну стривитэ ка ун верме, суб кэлкый.
I гардиан. Ну фэ ку ной политика, дудуе… Ну се принде. Ной ам журат сэ луптэм контра инамикулуй… дин афарэ ши динлэунтру…
Хая. Куй аць журат?
I гардиан. Мажестэций сале режелуй.
Хая. Ши мошиерилор, ши банкирилор, ши фабриканцилор, каре асупреск попорул мунчитор… Кэлэилор воштри аць журат!
II гардиан (сперият). Аста-й пропаганда… комунистэ…
Хая. Ай дрептате: аста-й пропаганда комунистэ.
I гардиан. Дудуе, мэнынчь сау ну мэнынчь чорбэ? Скурт. Кэ се рэчеште ши-й пэкат. (Хая клатинэ дин кап “ну”.) Ну врей, адикэ, сэ фачь ун бине бэецилор эстора? Бу-у-ун… Оуш! Пинтя! (Гардиений ласэ стрэкиниле жос.) Жос ку еа дин пат.
Дой гардиень о апукэ пе Хая де субциорь, о ридикэ ын капул оаселор.
Хая. Че врець сэ фачець? Лэсаци-мэ!
I гардиан. Ну-ць фачем нимик рэу, дудуе. Пе кувынт де оноаре. Те хрэним ку чорбэ ши те лэсэм ын плата домнулуй.
Хая (кэтре чей дой, каре о цин де мынь). Дакэ сынтець оамень, лэсаци-мэ… Уйте, зичяй кэ ай ун копил акасэ…
II гардиан. Дакэ-й ордин, дудуицэ… Ам журат пе круче…
I гардиан я де пе скаун стракина ку чорбэ. Чей дой о ашязэ пе Хая пе скаун ши-й рэсуческ мыниле ла спате.
I гардиан. Ултима датэ те ынтреб ку бинишорул: мэнынчь?
Хая. Ну!
I гардиан (апропиинду-й лингура де бузе). Мэнынкэ, дудуе…
Хая. Ну!
I гардиан (скос дин фире). Ыць баць жок де ной? (Кэтре чей дой.) Цинець-о бине. (Пуне стракина пе пат, скоате байонета.) Грижания ши парастасул тэу де комунистэ!
Хая (ку ултимеле форце ынчаркэ сэ стриже). Лэсаци-мэ! Кэлэилор!
I гардиан. Цине-ць фльоанка, дудуе! Май ай путере сэ стрижь?! Унде везь аичя кэлэй? (Апропие байонета де гура ей, ку интенция сэ-й десфакэ динций.)
Хая. Кэлэилор! Фяре че сынтець!
I гардиан ый багэ вырфул байонетей ынтре динць, ку чялалтэ мынэ я лингура плинэ ши й-о дуче ла гурэ.
I гардиан. На ла мама чорбэ! На! Е бунэ, ай? Е густоасэ, ай?
Хая се збате ын мыннле гардиенилор. Пентру о клипа яр поате сэ стриже.
Хая. Кэлэилор!.. Учигашилор!
I гардиан (дукынду-й яр лингура плинэ). На ла мама чорбэ! Тий, че май чорбэ де буртэ!
Хая се збате дисператэ. Ын ынкисоаре се ынтымплэ чева: де претутиндень рэзбате звон де вочь мулте ши ынтеците, бэтэй ын ушь, ын перець… Се деслушеск трептат стригэте «Кэлэилор!», «Ну бате!». Пе коридор рэсунэ пашии гардиенилор.
Хая. Май бине моартя! Кэлэилор!
Се збате аван, ынкыт I гардиан абя избутеште сэ-шь феряскэ байонета. Чейлалць дой ый дау друмул. Хая се нэруе жос де пе скаун. Вочя ынкисорий се амплификэ. Уша се дескиде виолент ши ынтрэ директорул.
Директорул. Че есте? Че с’а ынтымплат? (Ыл веде пе I гардиан ку байонета ын мынэ.) Че есте, гардиан?! Ымь ридичь децинуций ын кап? (Ый кырпеште доуэ палме.) Аша ць-ам спус еу сэ прочедезь, гардиан? Аша ынцележь ту сэ лукрезь ку мэнушь, идиотуле?
I гардиан (ын позиция де «дрепць»), Сэ трэиць! А мынкат о лингурэ де чорбэ…
Директорул. Афарэ, тымпицилор!
Гардиений, урмаць де директор, ес, ымбулзинду-се ла ушэ. Дупэ о клипэ Хая се трезеште ка динтр’ун лешин.
Хая (се ридикэ, цинынду-се де пат, де перець). Че-а фост аста? Ам мынкат?! Ну, ну се поате… Дар атунч… Че фок мэ арде? Ши капул ми се ынвырте… Ам фост пря слабэ… Сынт пря слабэ ка сэ резист. Ау сэ винэ ши мыне… Ши поймыне… Ау сэ не алиментезе ку форца! Ши грева? О сэ не лэсэм ынвиншь? Ничодатэ! Ничодатэ! (Ышь пипэе ку ынфригураре хайна, скоате де ла гулер ун ак.) Акул! Уника мя армэ… (Се ынтоарче спре жям, ворбеште ынчет.) Ну вэ лэсаць, приетень! Требуе сэ ынвинжем ку орьче прец. Лупта е ын той, н’авем дрептул сэ фим слабь. Престижиул партидулуй, форца партидулуй, сенсул партидулуй е ын лупта ноастрэ де астэзь, ынтре ачешть перець. Мэ аузиць, приетень? (Ын салэ се ауд, мплификате, бэтэиле инимий.) Поате кэ моартя унуя динтре ной… моартя мя… не ва апропия де викторие, ва салва кауза гревей… кауза партидулуй… ши требуе салватэ. Декыт ынфрынжере… май бине моарте. Адио, приетень!.. Адио, товарэшь!.. Штефане… Штефане, адио!
Счена се ынтунекэ. Рэсунэ доар, май таре, бэтэиле инимий. О минутэ, доуэ… Бэтэиле рэсунэ тот май рар, май ынчет, дар ну ынчетязэ ку тотул. Кынд се фаче луминэ, пе сченэ е декорул дин «Пролог». Штефан, ынклештат де гратий, аштяптэ чева. Дин дряпта вине, ку виоара ши аркушул субциоарэ, професорул де музикэ Шимански.
Шимански. Буна зиуа, домнуле Штефан.
Штефан. Ну те-ам вэзут де-о вешничие, маестре! Сынт вешть?
Шимански. Музика аре тот май пуцинэ кэутаре, домнуле Штефан. (Се апропие де Штефан.) Штефане, ну пот сэ-ць аскунд. Асарэ ам принс о ворбэ. Чикэ ла Клуж пе Микуца ау ынчеркат с’о алиментезе ку форца…
Штефан (алармат). Ши?
Шимански. Авя ун ак ла еа, аскунс. Шь-а стрэпунс ку ел берегата.
Штефан (нестэпынит). Ну се поате! Ши?!
Шимански. Акул ера ружинит…
Штефан. Ну! Штиу че врей сэ спуй! Ну кред! Ну се поате! (Ынчетишор.) Аша-й кэ… н’а мурит?
Шимански (ышь десфаче дезолат мыниле). Яртэ-мэ, Штефане… Ам сэ фак тот посибилул сэ пречизез астэзь. (Порнеште ынчет ши гырбов.)
Штефан. Ну! Аста ну! Клара, Клара мя драгэ ши бунэ… мэ аузь ту? Кла-ра!
Плынже ынэбушит. Бэтэиле инимий се амплификэ, рекэпэтынду-шь трептат ритмул нормал. Лумина се стинже.
Кортина.
ПАРТЯ II
Крайникул вестеште: «Зиуа а доуэзечя», «Зиуа а доуэзечь ши уна», «Зиуа а доуэзечь ши доуа», «Зиуа а доуэзечь ши трея», «Зиуа а доуэзечь ши патра», «Зиуа а доуэзечь ши чинчя», «ЗИУА А ДОУЭЗЕЧЬ ШИ ШАСЯ».
О камерэ ын клэдиря спиталулуй милитар, зис ши «Санаториул». Жямурь марь, зэбрелите, динколо де каре се вэд клэдириле ынкисорий. Кытева патурь албе. Пе унул дин еле, лынгэ жям, е Хая Лифшиц. Привеште ынделунг, неклинтит афарэ, унде е соаре мулт ши чер албастру несфыршит. Де алэтурь се ауд чокэнитурь ын перете, репетате тот май алармант, дупэ скурте паузе. Де ла етажул де сус, агэцатэ де о сфоричикэ, алунекэ о флоаре рошие. Флоаря салтэ де доуэ-трей орь, ка сэ атрагэ атенция болнавей, апой кобоарэ май жос. Хая се ынтинде спре жям с о апуче, дар н’аре путерь сэ ажунгэ пынэ ла флоаре. Май ынчаркэ одатэ… Ши ынкэ одатэ… Истовитэ, каде ку фаца ын сус пе перне, ку окий цинтэ ла месажул приетенилор…
Ын камерэ ынтрэ комисарул регал, директорул пенитенчиарулуй, кыцьва гардиень ши гардиене. Фэрэ а скоате ун кувынт, комисарул се ынтоарче ынтребэтор спре директор.
Ачаста дескиде ун досар, пе каре и-л оферэ унул дин гардиень, ши читеште.
Директорул. «Нумеле, пронумеле — Лифшиц Хая, етатя — 25 де ань, нэскутэ ла Кишинэу, Басарабия. Релижия — либер кужетэтоаре. Секретарэ а Комитетулуй Чентрал ал аша зисей Униунь а тинеретулуй комунист, организацие субверсивэ, интерзисэ де леже. Кондамнатэ ла опт ань ынкисоаре ку суспендаря дрептурилор пе термен де зече ань. Децинутэ ла пенитенчиарул дин…»
Комисарул (ынтрерупынду-л). Штиу, аста штиу, доар н’ам венит дин Патагония… Че каутэ ла спитал?
Директорул. Плеурезие ши…
Комисарул. Ши? (Директорул таче.) Ши атентат ла синучидере?
Директорул. Екзакт, домнуле комисар…
Комисарул. А кыта зи цине фоаме?
Директорул. А доуэзечь ши шася, домнуле комисар.
Комисарул. Ку тоций?
Директорул. Ку тоций, домнуле комисар.
Комисарул. Алиментаре форцатэ, ку фуртунул, аць ынчеркат?
Директорул. Ам ынчеркат, домнуле комисар.
Комисарул. Ши че резултате? (Директорул фаче семн спре Хая.) Хм. Алте методе?
Директорул. Ле-ам ынчеркат пе тоате, домнуле комисар.
Комисарул. Ши?
Директорул. Фэрэ резултат.
Комисарул. Фэрэ резултат? (Фуриос.) Минць, домнуле! Ку! Ку резултат, дар ну ын фавоаря ноастрэ. Комуништий штиу сэ лукрезе ку резултат, домнуле… Ах, де че н’ам еу ун директор де пенитенчиар комунист, ун шеф ал сигуранцей комунист, ун командант ал корпулуй де жандармь комунист! В’аш арэта еу резултат!
Директорул. Ымь пермит сэ кред кэ глумиць, домнуле комисар регал.
Комисарул. Дар ну глумеск делок, домнуле. Уйтэ-те бине ла мине: де глуме-мь арде мне акум? Урлэ преса дин тоате челе чинч континенте, домнуле: Франца, Индия, Канада… Тоатэ лумя, домнуле! Пынэ ши Аустралия. Скриу, кэ сынтем кэлэй, кэ ын пенитенчиареле ноастре пер децинуций, кэ ну сынтем чивилизаць, кэ ам суспендат демокрация, кэ ынэбушим опозиция. Протестязэ гувернеле, домнуле, контра «тероарей балканиче» ка пе время Татарбунарулуй! Аузь?
Директорул. Каломний де-але комуништилор, домнуле комисар.
Комисарул. Каломний? Пе драку! Мие сэ ну-мь умбли ку брашоаве д’астя. Де доуэзечь ши шасе де зиле ну сынтем ын старе сэ ликидэм грева фоамей. Грева фоамей е каломние? Моартя луй Ткаченко, Ивэнуш, Фонаки е каломние? Интерзичеря Партидулуй Комунист е каломние? Хоалбэ бине окий, домнуле!
Директорул. Ымь пермит сэ вэ атраг атенция, домнуле комисар: тот че дискутэм ной ауде децинута. Ну вэ уйтаць кэ заче немишкатэ, эштя ши морць ауд тот.
Комисарул. Ха! Ауде! Думнята крезь кэ еа ну куноаште ситуация? Те асигур, кэ о куноаште чел пуцин ка ши мине. Май бине те-ай фери де блежий эштя (жест спре гардиень). Де че ну лукраць май ку зел, мэ? Де че ну-й хрэниць пе комуништь, мэ, сэ фие румень, сэ ле крапе образул де грэсиме, мэ?
I гардиан. Ый хрэним, сэ трэиць, дом’комисар регал!
Комисарул. Че спуй? Ый хрэниць? Ши-мь аскундець мие адевэрул? Ши пе чине ай хрэнит ту, мэ?
I гардиан (фыстычит, аратэ спре Хая). Пе децинута…
Комисарул се ынтоарче спре Хая ши рэмыне ку окий пирониць ла флоаря дин жям.
Комисарул (турбат). Дар аста че май е, домнуле директор? Флорь? Роший? Суб насул думитале? (1 гардиан се репеде сэ приндэ флоаря, дар ну ажунже бине. Чаркэ ынтруна сэ пунэ мына пе еа.) Екстраординар! Ну кумва ешть ши думнята боит ку рошу пе динэунтру, домнуле директор? Кум толерезь думнята асеменя акте?
Директорул (палид). Домнуле комисар, пермитець…
Комисарул. Ну пермит! (Рар, аменинцэтор.) Кыць ань ай, домнуле директор?
Директорул. Патруш’шасе…
Комисарул. Копий?
Директорул. Трей.
Комисарул. Венитурь? (Директорул таче.) Домнуле директор, тот тэмбэлэул ачеста ку комуништий ну-й плаче делок мажестэций сале режелуй. Ну-й плак нич функционарий, каре кокетязэ ку комуништий. Де лок ну-й плак. Ай ынцелес?
Директорул. Ам ынцелес…
Комисарул. …домнуле комисар регал.
Директорул. Ам ынцелес, домнуле комисар регал.
I гардиан (вине ку флоаря). Ам принс-о, дом’ле комисар! Пофтиць! (Й-о ынтинде.)
Комисарул. Ши че мь-о оферь мие, добитокуле? (Батжокоритор.) Офер-о децинутей, е пентру еа доар. (Гардианул вря сэ плече.) Стай! Ду-те ши зи аша: «Стиматэ доамнэ! Приетений ноштри, комуништий, вэ тримит ачастэ супербэ флоаре крескутэ ын сереле пенитенчиарулуй дин Клуж, суб суправегеря онор, домнулуй директор ын персоанэ». (Гардианул ну штие че сэ факэ.) Ей? Екзекутаря! I гардиан се апропие де патул Хаей ши ку воче сугруматэ ынширэ.
I гардиан. Стиматэ доамнэ… Приетений ноштри… комуништий.. вэ тримит ачастэ супербэ флоаре, крескутэ ын сереле… пени… пенитен…пенитенчиарулуй Клуж… суб суправегеря онор. домнулуй директор… ын персоанэ…
Хая я флоаря, о пуне алэтурь. Тоць привеск, ку скрышнирь муте ши непутинчоасе, саркастика ынсченаре… Ын тэчере се стинже лумина…
Крайникул вестеште: «Зиуа а доуэзечь ши шаптя», «Зиуа а доуээечь ши опта», «Зиуа а доуээечь ши ноуа», «Зиуа а трейзечя», «Зиуа а трейзечь ши уна», «Зиуа а трейзечь ши доуа», «Зиуа а трейзечь ши трея», «Зиуа а трейзечь ши патра», «ЗИУА А ТРЕЙЗЕЧЬ ШИ ЧИНЧЯ».
Лумина се реапринде ынчет-ынчет, дин ынтунерик апар ынтый контуруриле: ачелаш пат ку алба-й поварэ, доуэ силуете стынд пе скауне — ла кап ши ла пичоаре. Тот ын семиумбрэ ыитрэ директорул пенитенчиарулуй.
Директорул. Ынкэ ну с’а трезит? (Чей дой так, неклинтиць.) Докторул а фост? Ши че-а зис?.. Дар, ворбеште, домнуле, ну-мь фэ назурь аич! Штиць унде вэ афлаць? (Чей дой так.) Вэ афлаць ла спиталул милитар, ла пенитенчиарул дин орашул Клуж, домнуле! Ши еу сынт директор, домнуле, фир’ар блестематэ зиуа, кынд ам фост авансат! Ши мие требуе сэ-мь рэспунзь, домнуле, тоатэ лумя требуе сэ-мь рэспундэ, кынд се афлэ ачи! Ай ынцелес? (Тэчере. Директорул, иритат, стригэ.) Гардианэ! (Ынтрэ о гардианэ.) Аскултэ, гардианэ, че е ку индивизий эштя? Ли с’а луат интерогаториу форцат, сау че найба? Сынт муць?
Гардиана. О фи фиинд обосиць. Вин токмай де ла Кишинэу, домнуле директор.
Директорул. Обосиць? Дар че-й аичя — азил де ноапте? Санаториу пентру рекятэтаря путерилор? (Се плимбэ, нервос, прин камерэ.)
Гардиана. Санаториу, домнуле директор.
Директорул. Че-ай спус, гардианэ?
Гардиана (пречизынд). Тоць децинуций ый зик «санаториу» спиталулуй милитар, домнуле директор.
Директорул. Аша? Штий кэ ау хаз… Пэй, дакэ-й санаториу, ынкалтя сэ мэ реконфортез ши еу. (Я ун скаун ши се ашязэ. Пуфнеште ку нэдуф.) Аша. Бэй де пучоасэ. Бэй де нэмол. Аспиринэ. Пирамидон. Санаториу, дом’ле!
Гардиана. Поате сэ-й дау афарэ, домнуле директор?
Директорул. Вай де мине! Се поате? Дупэ че й-ам кемат телеграфик сэ-шь вадэ фийка юбитэ? Ам фи ниште бэдэрань, гардианэ. (Дупэ о скуртэ паузэ, се адресязэ челуй де ла пичоареле Хаей.) Домнуле, ешть бэтрын, ешть капул фамилией, ешть ымповэрат де грижь, дар ешть ши четэцян ромын, супус ал мажестэций сале режелуй. Ну те акуз кэ н’ай штиут сэ дай о едукацие онорабилэ фийчей думитале, кэ ай лэсат-о сэ нимеряскэ ла комуништь. Поате кэ ай ши ынкуражат-о ын ачастэ дирекцие, тот че се поате. Ынсэ пентру алтчева в’ам кемат, ка ексчепцие, аич. Багэ бине ын кап че-ць спун: фийка думитале, ымпреунэ ку алць децинуць, а декларат, акум о лунэ ши чева, грева фоамей, ка прин ачест акт сэ форцезе гувернул сэ ревинэ асупра сентинцелор сале. Лукру импосибил, домнуле. Абсолут импосибил. Май алес кэ, актуалменте, гувернул се афлэ ын ваканца де варэ. Чине врей сэ се окупе де казул лор? Папа де ла Рома?(Се апропие де бэтрын ши-й пуне мына пе умэр.) Експликэ-й аста, кынд о сэ-шь ревинэ. Май адаужь чева, май сторчь о лакримэ. Спуне-й кэ о сэ инсист ши еу сэ се дискуте казул… Имедиат кум се реынтоарче гувернул дин ваканцэ. Спуне-й тот че врей, дар сэ ынчетезе грева. Сэ ынчетезе… Ши ва фи бине. Зэу. (Плякэ. Ын ушэ се опреште.) Ам сэ ордон сэ ви се адукэ прынзул. Аич. Пентру трей персоане.
Есе, урмат де гардианэ. Бэтрыний рэмын неклиптиць, ку капул ын мынь. О клипэ, доуэ… Де одатэ, Хая се мишкэ ын пат…
Хая (ынчет, апой май таре). Ма-мэ… Ма-мэ!
Лумина се апринде ку тотул, Бэтрыний тресар, се аплякэ асупра патулуй.
Мама. Фата мя!..
Тата. Ци-й май бине, фетица татей?
Хая. Ши ту ешть аич, татэ? Аць бэтут атыта амар де друм аша, бэтрынь ши суферинзь?
Мама. Не ера дор де тине, Хая. Ш’апой не-ау тримис де аич телеграмэ ши скрия аколо… кэ…Хая ый я мына, о атраже ушор спре еа, о ымбрэцишазэ. Бэтрынул е згудуит де хохоте рецинуте ле плынс.
Хая. Ей, татэ… Тот — «елемент шовэелник», татэ?.. Ць-адучь аминте?
Тата (штергынду-шь лакримиле, чаркэ сэ зымбяскэ). А, ворба та… кум с’о уйт? Дрепт кэ, аку ла бэтрынеце, ну май сынт кяр аша шовэелник… Ши че фолос?
Мама. Дар примям скрисорь де ла Парис, Хая… Скрияй кэ ешть студентэ, кэ ынвець сэ фий докторясэ… Де че ай пэрэсит ынвэцэтура? Ыць ера греу прин стрэинь?
Хая. Мамэ, яртэ-мэ…
Мама. Д’апой скрисориле…
Тата. Зичя Тамара кэ ле примеште ынтр’ун плик, одатэ ку скрисориле пентру еа…
Хая. Да. татэ… Нумай кэ ну ле тримитям дин Парис.
Мама. Таре врояй сэ фий артистэ. Нич артистэ н’ай ажунс, Хая.
Хая. Ну, мамэ…
Мама. Кынд ай май крескут, зичяй кэ те фачь ынвэцэтоаре.
Хая. Зичям, мамэ… Дар поате кэ ынвэцэтоаре вой май фи: ам ынвэцат жермана, магяра, чева франчезэ…
Тата. Кынд ай доведит? Не-ау спус ла сигуранцэ кэ нумай прин ынкисорь ыць петречь тинереця…
Хая. Прин ынкисорь ам ши ынвэцат… Ла ынкисоаре мулте ынвацэ омул.
Мама. Апой дакэ ну се поате алтфел…
Хая. Алтфел ну се поате, мамэ… Че фзче Ана?
Мама. Ышь каутэ де лукру.
Хая. А ренунцат ла университате?
Мама. Ей, дак’ар фи кум вря еа…
Тата. Аре мире, каре а примит ну демулт диплома де инжинер…
Хая. Да?
Тата. Да. Ши Ана е фудулэ грозав, ну-й май ажунжь ку прэжина ла нас.
Мама. Сэ ну уйт: Тамара ыць тримите о рокие де тоамнэ. (Десфаче легэтура.)
Хая. Ну требуя. Афарэ е калд ынкэ.
Мама. Ши Еда ыць тримите о переке де колцунь грошь…
Хая. Дар ам тот че-мь требуе, мамэ. Приетений ну мэ уйтэ… ши ам приетень мулць, зэу.
Тата. Ну-й причинэ. Челе де акасэ ыс май кэлдуроасе, сэ штий ту…
Хая. Дакэ зичь ши мата… Вэ мулцумеск, дражий мей… Дражий мей мошнежей, бэтрынь ши некэжиць…
Тата (ротинду-шь пептул). Май ынчет, май ынчет ку бэтрынецеле. Ну те уйтэ кэ пэрул ми-й ницел кэрунт… хе-хе!
Хая. А, да… Ам грешит, татэ: ешть тынэр ши войник… ну ешть гырбов… ну ци-й фаца збырчитэ… Мыниле ну ци-с бэтэторите…
Тата. Да, фетица мя…
Хая. Ши мама е веселэ… плинэ де вяцэ… сэнэтоасэ… Чя май тынэрэ ши май фрумоасэ мамэ де пе луме…
Мама. Да, Хая…
Хая. Ну май спель руфеле богэташилор… ши тата ну се май теме, кэ л-а кончедия Балабан…
Тата. Да, фетица татей…
Хая. Ши вэ мындриць, кэ авець копий куминць, аскултэторь, пе каре ый лаудэ тоатэ лумя…
Мама. Да, Хая…
Хая. Ши вэ май мындриць, кэ уна дин фете е комунистэ…
Тата. Да, фетица татей…
Хая (обоситэ ын урма ефортурилор). Акума, везь, татэ, кыт е де фрумоасэ вяцэ?
Тата. Ай дрептате, фетицо: вяца н’аре нич о винэ. Вяцэ ни се дэ фиекэруя ку ачелаш кынтар. Рэмыне сэ штий че сэ фачь ку еа.
Хая. Ай дрептате, татэ.. (Дупэ о паузэ.) Татэ, штияй мата о повесте… о повесте, каре-мь плаче мие… Н’ай уйтат-о?
Тата. Ну, де че с’о уйт? О порт ку мине ла друм тотдяуна.
Хая. Татэ… Май спуне-мь одатэ повести ку друмецул… (Е обоситэ.) Соареле, вынтул ши плоая…
Тата (грэбит). Спун… Нумайдекыт спун… Врасэзикэ, аша: соареле, вынтул ши плоая с’ау луат ла сфадэ ынтр’о бунэ зи.
Лумина се стинже ши се реапринде апроапе тот атунч. Ын авансченэ, ла о мэсуцэ, Хая ышь фаче лекцииле. Е ын униформэ школарэ. Пе о лавицэ, гэтитэ ын алб, доарме о пэпушэ, аминтинд ваг имажиня дин счена пречедентэ. Дин стынга ынтрэ татэл, ын салопетэ, ку шапка пе кап. Вэзынд кэ Хая скрие, се опреште нехотэрыт.
Хая (конспиратив). Дежяба, татэ, те-ам вэзут. (Татэл дуче дежетул ла бузе ши, арэтынд спре пэпуша адормитэ, фаче ун пас-дой спре ешире, ын вырфул дежетелор.) Клара ну доарме, татэ, Клара е болнавэ. (Хая все де ла масэ, аляргэ ла ел ши-л купринде.)
Тата. Ей, атунч се скимбэ сокотяла. (Ый мынгые кодицеле, легате ку фунде албе.) Дар, мэ рог, че боалэ аре Клара?
Хая (дезбрэкынду-й салопета, ый я апой шапка ши-л дуче ла лэвичоарэ. Се ашязэ ла капул пэпуший, алэтурь). Татэ, о сэ-й спуй мата о повесте ши се фаче бине. Ну-й аша? (Татэл ый дэ дин дежет — “штренгэрицо”.) Татэ… Май спуне-й одатэ повестя ку друмецул… Соареле. вынтул ши плоая… (Пуне капул пе умэрул татей.)
Тата (нетезинд-о пе кап, дуйос). Спун, фетица татей… нумайдекыт спун… Врасэзикэ аша. Соареле, вынтул ши плоая… с’ау луат ла сфадэ ынтр’о бунэ зи. (Ынтрэ пе необсервате мама, тата аратэ спре пэпушэ ши-й фаче семн сэ такэ. Мама аре ун жест: «Мултэ минте вэ май требуе». Се ашязэ пе ун скэунел ши, ку океларий пе нас, коасе чева.) Чикэ: чине динтре ной е май войник? Унул зиче: «Еу!», алтул — «Еу!», ал трейля: «Еу сынт май войник!» Бун… Ши токмай тречя те друм ун кэлэтор. Соареле чикэ: «Я хай сэ ведем: де чине с’а теме омулянул ачеста, ачела е май войник». Бун? Бун. (Мама фаче семн, кэ Хая адоарме. Тата дуче дежетул ла бузе ши континуэ ку ши май мултэ ынсуфлецире.) Ши де одатэ а ынчепут сэ тоарне ку гэлята. С’а ынтунекат черул, с’ау умфлат апеле. Дар друмецулуй нич кэ-й пасэ: шь-а трас глуга пе кап, шь-а рэсуфлекат панталоний ши а мерс ынаинте. А обосит плоая. А венит рындул вынтулуй сэ-шь черче путериле. Ши кынд а ынчепут а суфла! Змулжя помий дин рэдэчинэ, акоперишуриле каселор збурау пе сус ка ниште сурчеле… Дар друмецул ностру а скос о фуниуцэ, шь-а ынчинс сукманул, шь-а трас кушма пе окь ши а мерс май департе. А обосит ши вынтул. А венит рындул соарелуй. Ши кынд с’а нэпустит соареле дин слэвь — мэй-мэй-мэй! — ардя тотул ын кале, ефырыяу петреле де фербинцалэ ши абуряу лакуриле… Друмецулуй — нич кэ-й пасэ. Ляпэдэ суманул, ышь скоате кэчула ши, ушурел, мерже спринтен тот ынаинте… Ши а зис атунч соареле: «Декыт ной — омул е чел май путерник. Омулуй требуе сэ не ынкинэм, кэ нимик ну поате опри дин кале омул, нич о нэпастэ, кыт де маре… Омул тотдяуна ажунже аколо, унде шь-а пус де гынд сэ ажунгэ».
Ла ултимеле кувинте лумина се стинже трептат, апой се реапринде ын сченэ.
Тата (ку лакримь ын воче, терминэ повестя). Омул тотдяуна ажунже унде шь-а пус де гынд сэ ажунгэ. Омул… омулуй сэ не ынкинэм…
Мама ышь штерже лакримиле. Хая доарме лиништит ши адынк.
Лумина се стинже ка о кемаре се ауде де департе о адиере музикалэ — поате кэ е виоара луй Шимански.
Ла априндеря луминий имажиня дин сченэ ва фи акоперитэ ку пынзэ де тифон креынду-се астфел илузия де вис, де акциуне конвенционалэ. Пе фундал — о вагэ алузие ла орашул ын ноапте. Счена е ымпэрцитэ ын доуэ, пе диагоналэ, де ун грилаж енорм, декоратив.
Персонажеле ынсэ, Хая ши Штефан, ну вор авя нимик дин атмосфера ынкисорий: еа е ымбрэкатэ ын алб, ел — ын костум негру, амындой аминтинд о переке — миряса ши миреле. Се апропие де грилаж.
Штефан. Ай венит, Клара… (Ый я мыниле принтре гратий.)
Xая. Ам венит, Штефане.
Штефан. Вроям сэ зик «Ай венит, юбито». Ши м’ам сперият: кувынтул ми с’а пэрут стрэин ши рече.
Хая. Ши «Клара», ши «Штефан» сынт кувинте стрэине, ну сынт нумеле ноастре.
Штефан. Дар Клара ешть ту, Микуца мя бунэ ши вешник ынгындуратэ.
Хая. Яр ымь зичь Микуца?!
Штефан. Дакэ ешть. (Се апропие кыт пот унул де алтул. Ел ый я капул ын мынь ши о привеште мулт, ку несац.) Ешть микуцэ, ешть жингашэ, ешть фрумоасэ… Ешть атыт де жингашэ — ка ун фиричел де ярбэ верде примэвара, чел динтый фиричел, каре вине сэ вестяскэ лумий букурия примэверий. Фиричел фирав, ындрэзнец, ку окь амэруй ши збучумаць…
Клара. Ши окий тэй сынт амэруй, Штефане… Дар ын адынкуриле лор ликэреск доуэ луминице ка доуэ скынтеерь де соаре, ноаптя.
Мэ ынкэлзеск ла лумина лор ши ын пепт симт кэ рэсаре соареле ши се фаче зиуа маре… Май привеште-мэ, привеште-мэ мулт, Штефане…
Штефан. Аколо ликэреште драгостя мя, Клара. Драгостя ноастрэ.
Клара. Драгостя ноастрэ… Штефане, еу штиу ши кред, кэ ту мэ юбешть. Ши мэ вей юби тотдяуна, орьче депэртаре н’ар ста ынтре ной, орькыт тимп ну не-ар ымповэра… Луминица ачаста ва стрэбате депэртэриле ши тимпул ши-мь ва адуче кэлдура окилор тэй, мелодия вочий тале ши… поате, ун крымпей дин повестя фиричелулуй де ярбэ верде…Спуне кэ аша ва фи, Штефане…
Штефан. Аша ва фи, юбито, аша ва фи, драгостя мя ку окь амэруй ши збучумаць…
Клара. Спуне, кэ ва стрэбате зидуриле гроасе але темницей…
Штефан. Аша ва фи, юбито…
Клара. Ши ферул, ши апа, ши фокул… Спуне, Штефане…
Штефан. Аша ва фи, юбито, пентру кэ аша врей ту сэ фие, Пентру кэ аша вряу еу сэ фие. Пе унде се стрекоарэ вэздухул ши лумина зилей, пе аколо ва пэтрунде ши кэлдура драгостей ноастре.
Клара. Аша ва фи, приетен бун ши девотат. Аша требуе сэ фие, юбитуле…
Штефан. Клара… (Май таре.) Клара, штий чева? Клара… ной требуе сэ не кэсэторим!
Клара. Кум?! Унде? (Рызынд.) Бине. Мыне — ла Митрополие…
Штефан. Ну!
Клара. Домнул ши доамна X ши Y ау деосебита оноаре а вэ инвита ла челебраря сфинтей кунуний… Марторь вор фи… Чине вор фи марторий, домнуле?
Штефан. Ну, Клара, ну… О сэ не кэсэторим аич, акума…
Се депэртязэ дой-трей пашь унул де алтул. Дин дирекций опусе се апропие де Штефан професорул Шимански, елегант ши черемониос, ку виоара ынтр’о мынэ ши ку ун букет де флорь ын чялалтэ, де Хая — Елеонора, ла фел де елегантэ, ку ун букет де флорь ши еа. Прин дифузоаре рэсунэ путерник ши солемн о воче.
Вочя. Думнята, мембру ал Партидулуй Комунист, ку нумеле конспиратив Штефан, консимць с’о ей де социе пе товарэша ку нумеле конспиратив Клара, мембру ын ачелаш партид?
Штефан. Да, консимт. (Ынтинде мына спре Хая.)
Вочя. Думнята, мембру ал Партидулуй Комунист, ку нумеле конспиратив Клара, консимць сэ-л ей де соц пе товарэшул ку нумеле конспиратив Штефан, мембру ын ачелаш партид?
Хая. Да, консимт. (Пуне мына ын мына луй Штефан.)
Вочя. Атунч, ын фаца конштиинцей воастре, ын фаца конштиинцей тутурор товарэшилор воштри де луптэ, фацэ де кауза сфынтэ, пентру каре вэ примеждуиць вяца ши вииторул востру, де астэзь ынаинте сынтець соц ши социе.
Професорул Шимански оферэ луй Штефан флорь, Елеонора — Хаей. Апой професорул порнеште ла виоарэ о мелодие солемнэ, каре е релуатэ, прин дифузоаре, де оргэ.
Хая. Соцул меу…
Штефан. Соция мя… (Чаркэ сэ се апропие, дар грилажул ый ымпедикэ. Штефан апукэ де грилаж ши-л згылцые.) Ах, грилажул ачеста! Кыт вой фи ш’ой трэи ам сэ лупт сэ ну май фие грилаже пе луме, сэ ле вэд ла пэмынт, ын пичоареле мулцимий!
Де ундева се ауд флуерэтуриле полициштилор. Професорул Шимански ку Елеонора диспар ынчет ын кулисе. Мелодия се стинже трептат.
Хая. В тимпул сэ не деспэрцим, юбитуле…
Штефан. Да, юбито… Е тимпул.
Хая. Плякэ ту май ынтый, Штефане.
Штефан. Ну, май ынтый плякэ ту, Клара мя драгэ…
Флуерэтуриле се ауд май апроапе.
Xая. Атунч… сэ плекэм амындой одатэ. (Се аплякэ ши депуне букетул де флорь жос.) Флориле… ле ва гэси мыне чинева, с’а букура ши поате кэ с’а гынди ла чей че ле-ау лэсат.
Штефан (депунынд флориле алэтурь). Ла ной се ва гынди, Клара…
Се депэртязэ, ку фаца унул спре алтул, ку семне де адио… Кынд диспар, грилажул се ридикэ, пе сченэ рэмын доар челе доуэ букете де флорь. О клипэ — ши-шь фаче апариция комисарул регал. Дин мерс рупе де пе перете о фоае волантэ, о черчетязэ. Мерже ла чентру, се опреште лынгэ флорь. Скрутязэ тотул ын журул сэу.
Комисарул (читеште пе фоая волантэ). «Врем пыне! Врем паче! “Жос рэзбоюл!” (Констатынд.) Врасэзикэ, пе аич ау фост комуништь. Ши требуе сэ фие пе апроапе, н’ау доведит сэ се депэртезе. (Се ынтоарче спре кулиселе дин дряпта.) Ынчеркуиць картиерул! (Ын дряпта се ауде ропот ындесат де боканчь. Комисарул се ынтоарче спре стынга.) Ынчеркуиць картиерул! (Ропотул боканчилор.) Ынчеркуиць тоате картиереле, ынчеркуиць орашул, дакэ требуе, дар сэ ми-й гэсиць дин пэмынт! (Ку пичорул пе флорь.) Ынчеркуиць, кэутаць, черчетаць! Ши дакэ ый гэсиць — ымпушкаци-й!
Дифузоареле реяу кувынтул: «Ымпушкаци-й! Ымпушкаци-й!» Ропот ынтецит де боканчь жандармерешть, флуерэтурь. Лумина се стинже.
Уша се дескиде. Ынтрэ гардиана ку прынзул, урматэ директор.
Директорул. Кум? Ну шь-а ревенит ынкэ? (Бэтрыний так. Директорул се апропие де пат, привеште атент.) Доарме! Аста-й кулмя! Доарме, домнуле, де парк’ар фи ла мумэ-са пе куптор! Пэй де че н’о трезиць, домнилор? Ла че найба в’ам кемат токмай де ла Кишинэу? Аць венит сэ вэ ведець одрасла, сэ ворбиць ку еа, ну-й аша? (Се плимбэ ажитат.) Симт кэ ынчеп сэ-мь ес дин минць…
Гардиана. Че сэ фак ку прынзул, домнуле директор? Май аштептэм? Сау поате…
Директорул (екзасперат). Дежяба о сэ аштептэм, доамнэ гардианэ. Ши ку прынзул о сэ фачь чея че фачь ку ел де о лунэ ши чева ынкоаче. Ай сэ-л дай ла кынь, ай сэ-л дай ла порчь. Ай сэ-л торнь ын латринэ, фэ ку ел че врей, кэ регатул ромын ышь-поате пермите луксул ачеста…
Лумина се стинже. Крайникул анунцэ: «Зиуа а трейзечь ши шася», «Зиуа а трейзечь ши шаптя», «Зиуа а трейзечь ши опта», «Зиуа а трейзечь ши ноуа», «Зиуа а патрузечя», «Зиуа а патрузечь ши уна», «Зиуа а патрузечь ши доуа», «Зиуа а патрузечь ши трея», «ЗИУА А ПАТРУЗЕЧЬ ШИ ПАТРА».
Ын ынтунерик рэсунэ о воче солемнэ:
Вочя. Кэтре децинуций политичь дин тоате ынкисориле дин царэ. Юбиць товарэшь! Комитетул Чентрал ал Партидулуй Комунист дин Ромыния вэ адуче ла куноштинцэ, кэ лупта воастрэ ку жертфире де сине с’а ынкунунат ку сукчес. Де астэзь сынтець яр пушь ын либертате. Акузацииле сфрунтате ла адреса партидулуй с’ау ловит де воинца воастрэ дырзэ. Ероизмул, де каре аць дат довадэ, ынскрие о глориоасэ пажинэ ын история мишкэрий мунчиторешть дин царэ.
Юбиць товарэшь! Ынчетаць грева фоамей! Пэрэсинд блестемателе челуле, вом континуа кот ла кот лупта апригэ ымпотрива експлоататорилор, пентру феричиря ынтрегулуй попор.
Комитетул Чентрал ал Партидулуй Комунист дин Ромыния.
Се фаче луминэ. Пе сченэ — ачеяш камера де спитал, ку гратий ла жямурь. Ла патул Хаей, ку капетеле ын мынь, адынчиць ын тэчере, шед мама ши татэл ей. Гардиана скимбэ плапомеле, адуче скауне ши ле ашязэ лынгэ перете. Ынтрэ ун милитар ын градул де майор, ку ун букет де флорь. Се дуче ла жям ши ле пуне ын вазэ. Се дэ ун пас ын урмэ, привеште, — ну е сатисфэкут. Се дуче ши мутэ ваза май ла о парте.
Милитарул (акум сатисфэкут). Аша. Бине. Сэ пофтяскэ. (Привеште ла жям.) Хм. Гратииле астя ну-с пря естетиче. Дар… ла урма урмей, сынтем ла ынкисоаре, че найба!
Гардиана. Сэ май адук скауне, домнуле майор?
Директорул. Ць-ам спус сэ-мь зичь «домнуле директор». Ну сынтем ла оасте. ну-й аша? (Привинд ын жур.) Ну, ну е невое. (Апой ла Хая.) Дар, уйте аич, ар требуй… чева, графикул температурий. И с’а луат температура, ну-й аша?
Гардиана. Ну, домнуле директор. Ну се обишнуеште.
Директорул. Хм. Ну се обишнуеште? Дар е барбар, доамнэ гардианэ, сэ ну и се я температура унуй болнав. Спуне-й домнулуй медик сэ факэ юте ун график. Ши сэ-л липешть аич, ла лок де вазэ.
Гардиана есе. Ноул директор се плимбэ де коло-коло, ку мыниле ла спате. Апой се ауд пашь, уша се дескиде ши ынтрэ трей домнь, ынсоциць де ун гардиан.
Гардианул. Сэ трэиць, ау сосит, дом’ле майор!
Директорул (фоарте амабил). А, пофтиць, пофтиць, домнилор репортерь! (Се презинтэ.) Директорул пенитенчиарулуй Клуж, майор Попеску.
I репортер. «Универсул»..
II репортер. «Курентул».
III репортер. «Тимпул».
Ышь стрынг афектуос мыниле.
Директорул. Сынт букурос кэ аць венит, домнилор. Ка сэ вэ конвинжець ши думнявоастрэ кэ, ворба ая, ну мынкэм оамень аич. Пофтим — аша аратэ ун салон ла спиталул ностру милитар. (Ку ун жест ларг ле аратэ камера.) Дестул де плэкут, ну-й аша?
I репортер. Евидент, евидент… Курэцение, флорь пе жям.
III репортер. Дар, мэ рог, че е ку бэтрыний эштя, домнуле? (Семн спре пэринций Хаей.)
Директорул. А, сэ ведець: сынт пэринций ненорочитей Лифшиц. С’ау ругат сэ-й лэсэм аич ши… Доар ну путям сэ-й арункэм ын страдэ, ну-й аша?
I репортер. Евидент.
II репортер. Аша, симплу: с’ау ругат — й-аць лэсат?
Директорул. Се ынцележе, домнилор: с’ау ругат — й-ам лэсат. (Субцире.) Ведець, ну сынтем липсиць кяр ку тотул де омение. Деши с’ау спус пе сама ноастрэ бырфель ши акузаций ку немилуита, ну-й аша?
II репортер (фамилиар). Депинде кум ши чине ануме ле-а спус, домнул меу. Акума ынсэ вом да аскултаре ынцелепчуний pопорулуй, каре зиче: челе реле сэ се спеле, челе буне сэ се-адуне. Амнистия а фост семнатэ, демокрация а триумфат.
I репортер. Евидент, се фаче ордине.
Ынтрэ гардиана. Ынчаркэ, необсерватэ, сэ липяскэ о хыртие ла капэтул патулуй Хаей. III репортер обсервэ.
III репортер. Ну вэ стэруиць атыта, доамнэ. Дакэ хыртия е пентру ной — путець сэ не-о даць директ ын мынэ. (Примеште хыртия.) Че-о май фи ши аста? Скара мыцей?
Директорул. Ба ну. Сэ ведець: е… графикул температурий. Аша се обишнуеште ла спитал. Ну-й аша?
I репортер. Евидент, евидент — е ун деталиу прециос… (Черчетязэ ши ел хыртия.)
II репортер. Жуст, колега.
Се аплякэ асупра хыртией. Ынтрэ алармат ун гардиан. Директорул ый есе превэзэтор ынаинте.
Гардианул. Сэ трэиць, дом’майор! Ам дескис челулеле, каре мь-аць ордонат, дар…
Директорул. Ей?
Гардианул. Ле-ам спус, сэ трэиць: дучеци-вэ ши примиць страе чивиле, тречець пе ла канчеларие дупэ акте ши…
Директорул. Ши?
Гардианул. Сэ трэиць — ну екзекутэ.
Уша се дескиде ши ынтрэ ун децинут.
Директорул. Домнуле, сынтець либерь, дар аста ну ынсямнэ кэ путець сэ вэ плимбаць прин ынкисоаре ка пе Каля Викторией. Фиць резонабиль, че найба.
Децинутул. Ши еу ыць спун, домнуле, кэ ну плекэм пынэ н’о сэ пермитець сэ ынтре аич репрезентантул Партидулуй Комунист дин Ромыния.
Директорул. Домнуле, домнуле — ну уйта, кэ акум ун сферт де орэ май ерай децинут ши те супуняй регуламентулуй.
Децинутул. Аста ну уйтэм ной аша ушор. Ба вом авя грижэ сэ цинэ минте ши непоций непоцилор ноштри.
Порнеште спре патул Хаей. Директорул вря сэ-л рецинэ, дар пе ушэ май ынтрэ, унул кыте унул, кыцьва денинуць. Директорул ый привеште абя стэпынинду-шь мыния, дэ ку окий де чей трей репортерь шн се ынтоарче спре гардиан.
Директорул. Гардиан! Сэ фие лэсатэ сэ ынтре персоана каре аштяптэ афарэ…
Гардианул есе. Децинуций се апропие де патул Хаей.
1 децинут. Товарэшэ Клара! (Се аплякэ асупра патулуй.) Товарэшэ Клара! Микуцо! Еу сынт — Касиан!
Хая. Чине?!. Ну, ну се поате… Аюрез… Грева… грева…
Алт децинут. Ам ынвинс, товарэшэ Клара.
1 децинут. Микуцо, еу сынт, Касиан…
Хая. Сэ ну мынкаць… Аузиць вой? Сэ ну…
Ынтрэ, ынсоцнтэ де гардиан, Елеонора. Аляргэ ла патул Хаей.
Елеонора (ку воче сугруматэ). Клара, Клара… (О купринде ши о сэрутэ.)
Хая (стинс). Ту ешть, Нора? Ту?.. Врасэзикэ…
Елеонора. Да, Микуцо драгэ. Ам адус вешть буне.
Хая (рар, дар дестул де таре, ка с’о аудэ тоць). Врасэзикэ — викторие?.. Викторие!
Елеонора. Да, Клара — викторие. (Кэтре директор.) Домнуле директор, сокот кэ децинуций политичь амнистияць пот пэрэси имедиат ынкисоаря?
Директорул (мьерос). Вай де мине, стиматэ доамнэ! Сэ-шь факэ формеле ла канчеларие ши — друм бун! Бинеынцелес, афарэ де чей трав болнавь. Аич, ла спитал, вор фи тратаць, ну-й аша?
Вочь. Нич унул ну рэмыне аич! Вэ штим ной! Либертате имедиатэ!
Директорул. Домнилор, домнилор, ну-мь фачець митинг аич! Ш’апой еу сынт директор ноу, ле мине н’авець де унде мэ куноаште.
Елеонора. Де сэнэтатя челор слэбиць вом авя грижэ ной, домнуле. Ши те асигур: май бине декыт аць авут думнявоастрэ аич.
Директорул. Чине — ной?
Елеонора (привинду-л цинтэ). Ной — комуништий!
Директорул. Аша? Ын казул ачеста вэ луаць пря маре рэспундере, стиматэ доамнэ. Мэ рог, сынт де фацэ репрезентанций пресей… Сэ жудече ши ей.
I репортер. Евидент, доамнэ: болнавий ау невое де асистенцэ медикалэ.
III репортер. Е инутил, доамнэ, чея че претиндець думнявоастрэ, комуништий.
Директорул. Еу мэ спэл пе мынь. (Имитэ спэлатул мынилор, апой ку емфазэ.) Дар деклар сус ши таре, ын презенца пресей: чер сэ афле тоатэ цара де барбария комуништилор, каре липсеск пе чей болнавь де ынгрижире.
Репортерий скриу ку ынфригураре.
Елеонора. Е ушор де експликат пуртаря думитале, домнуле директор. Аць пус ла кале о ноуэ фарсэ, о ноуэ мишелие: суб претекст кэ-с болнавь, сэ рецинець ын ынкисорь кыт май мулць комуништь. Зэдэрничиць амнистия, кэпэтатэ ку прецул уней лупте немайпомените.(Жест спре Хая.) Хая Лифшиц, ла доуэзечь ши чинч де ань трече прин а трея гревэ а фоамей, каре а дурат патрузечь ши патру де зиле — каз немайынтылнит пынэ астэзь! Чине сынт инумань, ачей, каре ау тиксит ынкисориле ку оамень невиноваць, тортурынду-й ши оморынду-й, сау ачей, каре ку прецул проприей лор вець ау обцинут либертатя? (Спре репортерий, каре аскултэ.) Де че ну скриць, домнилор? Ну врець сэ афле цара адевэрул ностру? .
Директорул (фуриос). Гардиень! (Кыцьва гардиень ес ын фацэ, ынконжурынду-й пе децинуць.) Доамнэ, ынкэ ун кувынт ши ордон сэ се евакуезе сала.
Ын фацэ вине, ажутатэ де пэринць, Хая.
Хая. Ун кувынт?.. Атунч еу вой рости кувынтул ачеста! (Кэтре директор.) Ай сэ ордонь… Е тот че поць фаче, тот че поць ынцележе, е ростул веций думитале, е идеалул ши висул думитале. Атыт. Дар нич одатэ ну вей куноаште супрема феричире де а лупта, де а те дэруи ку тотул луптей пентру либертате, пентру ун зымбет пе тоате фецеле, калд ши некупринс кыт примэвара. Думнята ну врей сэ фачь ефортул де а те ынтреба ши а-ць рэспунде, пентру кэ ну ешть ом, чи о симплэ виетате, оарбэ ын фурия са. (Спре салэ.) Оамень, ну вэ темець де ей, кутезаць! Пунець урекя ла пэмынт ши вець аузи клокот мыниос де вулкан. Аузиць? Дин слэвь кобоарэ екоурь де ураган.
Апеле се умфлэ ынспумате ши стынчь се нэруеск ку скрышнет сурд. Приетень, сынтець май нэпразничь декыт тоате. Ну вэ фие тямэ! Кутезаць! (Се клатинэ, товарэший о сусцин.) Нич 26 де ань н’ам ымплинит… Кыт де пуцин ам трэит… Кыт де мулт ам трэит… М’ам ридикат дин мулциме ши ам кутезат сэ ынфрунт пе путерничий ачестей лумь. Урэ ши дор априг де рэзбунаре ам авут дин белшуг ын ачест пепт сторс ши офилит. Май ам ши акума. О лас моштенире семенилор мей сэрмань ши револтаць дин челе патру пэрць але лумий… (Дин кулисе порнеште о мелодие ла виоарэ — лайтмотивул луй Штефан.) Аскултаць… аскултаць… Штефане, аскултэ… Ах, де-аш май авя о вяцэ с’о трэеск де ла ’нчепут!
Каде ын брацеле товарэшилор. Дин дряпта вине грэбит, ын хайне де децинут, Штефан, урмат де професорул Шимански ку виоара субциоарэ.
Штефан (о купринде пе Хая). Клара! Клара мя драгэ! (Се ласэ ын женункь алэтурь де еа.) Клара! Ам венит, юбита мя, Микуца мя… Аузь, Клара?.. (Пэринций Хаей избукнеск ын хохоте де плынс. Штефан ый привеште, се ридикэ.) Ну плынжець, татэ ши мамэ. Ну плынжець, приетень! Штержеци-вэ лакримиле. Алтул е ростул ностру. Алта ва фи рэзбунаря ноастрэ. (Привинд ла директор, ла гардиень, ла чей трей домнь.) Вець рэспунде пентру фиекаре вяцэ сугруматэ, домнилор, пентру фиекаре пикэтурэ де сынже невиноват. Вець да самэ, домнилор. Ной ну вом уйта! Ну вом уйта!
Вочь. Ну вом уйта!
Директорул. Линиште! Ордон — линиште! (Вочя и се перде ын акламацииле децинуцилор.)
Шимански. Домнилор, адикэ… товарэшь, приетень! Мэ ертаць, дар… сэ дэм ултимеле онорурь Микуцей ноастре… (Я виоара, ынчепе сэ кынте мелодия маршулуй фунебру револуционар «Вой жертфе кэ зут-аць…» Децинуций кынтэ ши ей. ку вочь сугрумате, рэгушите де умезяла челулелор…)
Директорул. Линиште! Гардиень, евакуаць сала! (Гардиений ну се клинтеск дин лок.) Ордон — евакуаць сала!
Гардиений ремын немишкаць. Децинуций кынтэ, корул се амплификэ.
Штефан (кэтре Хая). Клара, ту ну май ешть?.. Ну, ну е адевэрат, ну вряу сэ кред! Аста ну се поате! Ту ну поць мури, Клара мя юбитэ, Микуца мя, ку окь амэруй ши ынгындураць… Сэ штий кэ еу те аштепт, кыт де мулт, кыт де мулт н’ар требуй сэ те аштепт… (Кынтэ ынчетишор, апой май таре, алэтурь де чейлалць.)
Ла ун момент дат, професорул де музикэ Шимански я аркушул, ыл фрынже априг де женункь ши-л арункэ ла пичоареле директорулуй ынкисорий. Ышь алипеште ши ел вочя-й тремурындэ ла корул децинуцилор. Мелодия креште, триста ши симплэ, кемынд ла рэзбунаре:
«Вой жертфе кэзут-аць ын лупта чя гря,
Ын драгосте де либертате...»
Кортина.
Se tipărește după Revista ”Nistru”, nr. 11 (1964), pp.65-91.
Imagine de fundal: Spectacolul ”Eroica” la Teatrul Academic Moldovenesc de Stat ”A. S. Pușkin” (după Леонид Чемортан. Приетенул ностру театрул. Кишинэу, Литература Артистикэ, 1983.